کتاب بنیاد مابعدالطبیعۀ اخلاق نشر انتشارات خوارزمی

هیچ چیز را در جهان و حتی بیرون از جهان نمی‌توان در اندیشه آورد که بی‌قید و شرط خوب دانسته‌شود، مگر [نیت یا] خواست خوب. هوش و ذوق و تمیز و توانایی‌های دیگر ذهن، به‌هر نام که خوانده شوند، یا دلیری و همت و پشتکار، به‌عنوان اوصاف خوی و خلق، بی‌گمان از بسیاری جهات خوب و پسندیده‌اند؛ ولی اگر نیّتی که می‌خواهد از آنها بهره ببرد، و بدین سبب حاصل آن که خصلت نام دارد، خوب نباشد، همین مواهب طبیعت می‌توانند بی‌اندازه بد و زیانبار درآیند. به‌همین گونه مواهب بخت، [یعنی] نیرو، ثروت، احترام، و حتی تندرستی، و شادمانی و خرسندی تام از حال خود، که سعادت نام دارد، مایۀ غرور و چه بسا خودپسندی می‌شود؛ اگر خواست نیکو یی در کار نباشد تا اثر آنها را بر ذهن [تعدیل کند] و بدین سان، اصل عمل را در جهت درست و متناسب با قصد [عمل] راهنمون شود. دیدار کسی که به‌هیچ یک از اوصاف خواست پاک و خوب آراسته نباشد، ولی از بهروزی مدام لذت ببرد، به‌چشم هیچ بینندۀ بی‌غرض و خردمندی خوشایند نیست. پس چنین می‌نماید که خواست خوب شرط لازم شایستگی سعادت نیز هست.

حتی خصلت‌هایی وجود دارند که یاور خواست خوب‌اند و ممکن است کار آن را آسان سازند. ولی دارای هیچ ارزش ذاتی و نامشروط نیستند؛ بلکه همیشه مسبوق به‌آن‌اند که نیت خیری در کار باشد، و این سبب می‌شود که ما آن خصلت‌ها را به‌طور مشروط ارج بگذاریم و روا نمی‌دارد که آنها را خیر مطلق بدانیم. میانه‌روی در احساسات و عواطف، خویشتن‌داری و تأمل نه تنها از بسیاری لحاظ پسندیده‌اند بلکه حتی بظاهر جزئی از ارزش ذاتی هر کس‌اند؛ ولی به‌هیچ گونه سزوار آن نیستند که بی‌قید و شرط، خوب دانسته‌شوند، هر چند پیشینیان آنها را بی قید و شرط می‌ستودند. زیرا اگر از اصول یک خواست خوب بی‌بهره باشند چه بسا بی‌نهایت بد شوند، [چنانکه] تباهکار خونسرد، نه فقط خطرناکتر، بلکه به‌دیدۀ ما بسیار نفرت‌انگیزتر [از تباهکار خشمگین] است.

خواست خوب نه به‌دلیل نتیجه یا آثار خود، یا شایستگی‌اش برای رسیدن به‌غایتی مطلوب، بلکه صرفاً به حکم اراده[ای که موجب آن شده‌است،] خوب دانسته‌می‌شود؛ یعنی به‌خودی خود خوب است، و چون در نفس خویش نگریسته‌شود، از همۀ کارهایی که می‌تواند به سود هر گونه میلی، و حتی به‌سود مجموع میل‌ها انجام دهد، ارجمندتر به‌شمار می‌آید.

-از متن کتاب-