کتاب آیلف کوچولو
نمایشنامه در سه پرده

آیُلف کوچولو پس از استاد معمار و پس از یک وقفۀ دوساله می‌آید، و تقدیر آن بود که پس از آن نوبت به جان گابریل بورکمان و وقتی ما مردگان سربرداریم برسد. هرچهار اثر مربوط به دوره‌ای است که می‌توان آن را چهارمین و آخرین دورۀ آفرینش هنری او نامید. همان‌طور که می‌دانیم، اولین دورۀ کارش شامل اشعار و نمایشنامه‌های ناسرۀ دوران جوانی او است، و دومین دوره شامل نمایشنامه‌های فاخر و حماسی، براند، پرگِنت، و امپراتور و جلیلی‌اند که نخستین‌بار نام او را بلند‌آوازه کردند. مرحلۀ سوم او با عروسک‌خانه در سال ۱۸۷۹ آغاز شد و با ‌هدا گابلر در سال ۱۸۹۰ به پایان رسید. شهرت کنونی ایبسن برخاسته از همین سلسله‌‌نمایشنامه‌های مرحلۀ سوم او است و از مجمو‌عه‌نمایشنامه‌های همین دوره است که آن بنای کارآموزی و تقلید برپاشده و آن را همچون نماد تأثیر ایبسن در حال حاضر می‌دانند. برای این پرسش ‌که آیا چهار نمایشنامۀ پایانی او در آینده تأثیری همانند آثار دورۀ سوم او خواهند داشت، پاسخی نداریم. همین بس که دربارۀ دوتای اولِ این آثار پایانی بگویم که، از پاره‌ای جهات، گویای گامی به پیش‌اند. دوتای پایانی دست‌نیافتنی‌اند و اگر بخواهیم با معیارهای کنونی آن‌ها را بسنجیم، از اهمیت کمتری برخوردارند. از سیر تکوین آیُلف کوچولو تقریباً چیزی نمی‌دانیم. ادموند گوس در زندگی‌نامۀ ایبسن اشاره می‌کند که داستان سونات کرویتزر‌نوشتۀ لئو تولستوی الهام‌بخش ایبسن بوده است. گوس می‌گوید «وقتی دل به دریا زدم که از ایبسن بپرسم آیا چنین چیزی درست است، به او برخورد و سرسختانه آن را رد کرد». آن‌وقت زندگی‌نامه‌نویس از درِ سخنان حکیمانه در‌می‌آید که «نمی‌توان آنچه را که نویسنده رد می‌کند معتبر و قابل استناد دانست»، اما در این مورد خاص می‌توانیم حرف ایبسن را باور کنیم، چون هیچ شباهتی بین این نمایشنامه و آن رمان نیست.