کتاب جنسیت گم‌شده اثر فرخنده آقایی نشر چشمه

«جنسیت گم‌شده» رمانی نوشته‌ی فرخنده آقایی است که اولین‌‌بار در سال ۱۳۷۹ منتشر شده. از این کتاب به‌عنوان نخستین اثری یاد می‌شود که که به‌صورت مستقیم و با نگاهی تحلیلی و انسانی به موضوع تغییر جنسیت و بحران هویت جنسی در جامعه ایرانی می‌پردازد.

داستان درباره‌ی پسری جوان است که در بدنی مردانه متولد شده اما روحی زنانه دارد. او در کشاکش میان بدن و ذهن، میان خواست درونی و اجبار اجتماعی، به تصمیمی بزرگ می‌رسد؛ تغییر جنسیت. روایت با مرگ پدر و آزادی عمل راوی برای انجام جراحی؛ آغاز می‌شود. از همین نقطه، مسیر سفر بیرونی و درونی او آغاز می‌شود. در بخش دوم رمان، راوی در هند است. جایی‌که در فضای آیینی و رازآلود، گذشته‌اش را مرور می‌کند. این بخش از کتاب که یادآور سفر قهرمان در ساختار اسطوره‌ای است، ترکیبی از خاطره‌نویسی، یادداشت روزانه و سفرنامه است. در خلال دیدار راوی با قدیسان و رهبران معنوی، پرسش از «خود حقیقی» و «رهایی از قید جنسیت» مطرح می‌‌شود و خواننده شاهد تحول تدریجی شخصیت است. نویسنده از جنسیت به‌عنوان استعاره‌ای برای هویت انسانی استفاده می‌کند تا به اندیشه‌ای فراجنسیتی و آزاد برسد. مضمون اصلی اثر، بحران هویت است. شخصیت اصلی داستان نه‌تنها با بدن خود، بلکه با جامعه‌ای که تفاوت او را نمی‌پذیرد نیز در ستیز است. نویسنده رنج انسانی را با ظرافت و همدلی به تصویر می‌کشد. احساسات دوگانه، تردید، عشق نافرجام و تلاش برای پذیرفته‌شدن از موضوعاتی است که در این رمان به آن‌ها پرداخته شده.

فرخنده آقایی از نویسندگانی است که می‌کوشد با پرهیز از بازی‌های زبانی و فرم‌گرایی افراطی، با زبانی شفاف و بی‌پیرایه، جهان پیچیده‌ی درون انسان را روایت کند. در اغلب داستان‌های او نشانه‌هایی از واقع‌گرایی اجتماعی نیز وجود دارد؛ دغدغه‌ی عدالت جنسیتی، درک هویت و جست‌وجوی معنا در جهان مدرن، از جمله مضامینی‌ هستند که در بسیاری از آثار این نویسنده حضوری پررنگ دارند. این رویکرد در این رمان نیز وجود دارد، مسئله تغییر جنسیت در زمان چاپ اول کتاب، نه تنها در ادبیات داستانی بلکه در گفتمان اجتماعی نیز تابو بود، بااین‌حال نویسنده با جسارت و در قالب رمان به سراغ این موضوع رفته؛ موضوعی که پس از گذشت بیش از دو دهه همچنان تازه است. رمان در ده فصل روایت می‌شود و با یادآوری‌های ذهنی، پرش‌های زمانی و تداعی‌های پی‌درپی در مرز میان گذشته و حال حرکت می‌کند.

«جنسیت گم‌شده» رمانی خواندنی و جسورانه برای علاقه‌مندان به رمان‌های اجتماعی و روانشناختی است که به‌ چالش‌های هویتی و جنسیتی می‌پردازد.