کتاب گذری به هند نشر انتشارات خوارزمی

جز غارهای مارابار، که در فاصلۀ بیست میلی چاندراپور قرار گرفته‌است، در این شهر هیچ چیز غیرعادی وجود ندارد. در واقع این رود گنگ نیست که کنارۀ شهر را می‌شوید، بلکه شهر به‌طول چند میل خود را به‌موازات ساحل آن می‌کشاند و بزحمت از زباله‌هایی که آب به‌ساحل آورده قابل تشخیص است. به‌علت مقدس‌نبودن گنگ در این نواحی سکوهای خاص آب‌تنی در کنار رود دیده‌نمی‌شود و عمارت‌ها و بازارها در محوطۀ محدودی، دور از نمای وسیع و مواج آب، واقع است. خیابان‌ها کوچک است و معابد انسان را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. گرچه چند خانۀ خوب وجود دارد ولی آنها هم در میان باغ‌ها و کوچه‌ها- که کثافاتشان مهمان دعوت‌شده را فرار می‌دهد- از نظر پنهان‌اند. چاندراپور هرگز بزرگ و زیبا نبوده‌است و این خانه‌ها یادگار زمانی است که شهر در حدود دویست سال پیش در سر راه دریا، و هند شمالی که در آن زمان مقر سلطنت بود قرار داشت. علاقه به‌تزیین در قرن هجدهم درین شهر متوقف ماند و تازه آن وقت هم چندان عمومیتی نداشت. در بازارها قسمت‌های نقاشی‌شده وجود ندارد و کنده‌کاری هم بندرت دیده‌می‌شود. گویی همه چیز از گل است، چوب‌ها هم از گل ساخته‌شده‌اند و اهالی نیز از گل متحرک‌اند. هر چیزی به‌نظر می‌آید به‌قدری پست و یکنواخت است که انسان انتظار دارد گنگ موقع رسیدن به‌آنجا این زایدۀ خاکی را بشوید و با خاک یکسان کند. خانه‌ها فرومی‌ریزند و مردم غرق می‌شوند و اجسادشان در ساحل متلاشی می‌گردد، ولی منظرۀ عمومی شهر تغییری نمی‌کند: اینجا آماس می‌کند، آنجا فرومی‌رود و مانند نمونه‌ای از حیات پست ولی غیرقابل انهدام به‌زندگی ادامه می‌دهد.

-از متن کتاب-