کتاب راز ماندگاری ایران نشر لنا

بخوان داستان و بیفزای مهر

زندگی فردوسی را، چهل سال پیش، به‌عنوانِ مقدّمه، برای گزیده‌های شاهنامه که با همراهی شادروان دکتر جعفر شعار تهیه می‌کردیم، نوشته بودم. مقالۀ بهترین بخش‌های شاهنامه را در پاسخ دانشجویان نوشته بودم که می‌پرسیدند: اگر فقط بخش‌هایی از شاهنامه را بخوانیم، کجاها را بخوانیم.

یک حماسه‌شناس اروپایی، به نام جوئل ویزلل گفته است: شاهنامه در کنار ایلیادِ هومر، کمدی الهیِ دانته و مجموعه آثار شکسپیر قرار می‌گیرد. این چهار اثرْ یادگار شکوهمند نبوغ بشری‌اند.

هنگامی‌که رودکی، پدر شعر فارسی، آدم‌الشّعرای زبان دری، در روستای بَنُجِ رودکِ سمرقند دیده از جهان فرو می‌بست؛ در روستای دیگر از سرزمینِ شعرِ فارسی، در قریه باژ از ناحیه طابران طوس، فردوسی، بزرگ‌ترین شاعرِ ملّی ایران و یکی از بزرگ‌ترین حماسه‌سرایان جهان، دیده به جهان می‌گشود. در این هنگام، سالِ هجری قمری ۳۲۹ بود. تاریخ زاده شدن فردوسی را چه کسی ثبت کرده بود؟ تاریخ دراین‌باره چیزی به ما نمی‌گوید. امّا از برخی از شعرهای او می‌توان این نکته را دریافت. مثلاً در جایی از شاهنامه، پس از آنکه از سرودن جنگ یازده رخ فراغت پیدا می‌کند، به ستایش محمود غزنوی می‌پردازد. در اینجا از سخن فردوسی چنین برمی‌آید که در این هنگام محمود تازه به پادشاهی نشسته بوده. همچنین فردوسی از پنجاه‌وهشت‌سالگی خود سخن به میان می‌آورد. ازآنجاکه می‌دانیم محمود در سال ۳۸۷ به پادشاهی نشسته بوده، پس فردوسی در سال ۳۲۹ (=۵۸ـ۳۸۷) زاده شده بوده است. شعرهای فردوسی این‌هاست:

بدانگه که بُد سال پنجاه و هشت

جوان بودم و چون جوانی گذشت

خروشی شنیدم ز گیتی بلند

که اندیشه شد پیر و من بی‌گزند

که ای نامداران و گردن‌کشان

که جُست از فریدون فرّخ نشان

فریدونِ بیداردل زنده شد

زمین و زمان پیشِ او بنده شد

به داد و به بخشش گرفت این جهان

سرش برتر آمد ز شاهنشهان...

فردوسی در جای دیگر از هفتادویک‌سالگی خود سخن می‌گوید:

چو سال اندر آمد به هفتاد و یک

همی زیرِ شعر اندر آمد فلک

و این در هنگامی است که شاهنامه پایان پذیرفته بوده است. و چون خود وی تاریخ پایان یافتن شاهنامه را سال ۴۰۰ گفته است:

ز هجرت شده پنج هشتاد بار

که گفتم من این نامه شهریار

پس، از این مورد نیز سال ۳۲۹ (=۷۱ـ۴۰۰) تأیید می‌شود.