کتاب تس دوربرویل نشر نو

در برابر چنین توانی این احساس به ما دست می‌دهد که آزمون‌های معمولی که در مورد ادبیات داستانی به‌کار می‌گیریم بسیار بیهوده است. آیا بر این تأکید داریم که رمان‌نویس بزرگ باید استاد نثر آهنگین باشد؟ هاردی چنین نبود. او با خردمندی و صداقتی انعطاف‌ناپذیر راهش را به عبارتی که می‌خواهد پیدا می‌کند و این عبارت معمولاً گزندگی فراموش‌نشدنی دارد. و اگر نتواند، با هر تغییر لحن بی‌پیرایه یا ناپخته یا کهنه، گاه با نهایت خام‌دستی، گاه با شرح و بسطی کسالت‌بار، سر می‌کند. تحلیل هیچ سبکی در ادبیات، بجز سبک اسکات، به این دشواری نیست؛ در ظاهر بسیار بد است، اما دقیقا به هدفش دست می‌یابد. چه بسا بکوشیم زیبایی یک جاده روستایی پر گِل و لای یا زیبایی کشتزار ساده گیاهان ریشه‌ای در زمستان را توجیه کنیم. و بعد، از میان همین عناصر خشکی و ناپروردگی نثر او، مانند خود دورسِتشر، فاخر جلوه خواهد کرد؛ این نثر با طنینی از زبان و فرهنگ لاتینی پیش خواهد رفت؛ خود را به شکل تقارنی عظیم و به‌یاد ماندنی مانند تپه ماهورهای عریان او درخواهد آورد. از طرف دیگر، آیا از رمان‌نویس می‌خواهیم که احتمالات را در نظر بگیرد و به واقعیت نزدیک بماند؟ برای یافتن چیزی نزدیک به خشونت و پیچ و خم در پیرنگ رمان‌های هاردی می‌بایست به نمایش دوره الیزابت برگردیم. با این همه، داستان او را هنگام خواندن دربست می‌پذیریم؛ افزون بر این، آشکار می‌شود که خشونت و شور و هیجان آثار او، وقتی که ناشی از عشق عجیب روستایی‌وار و بی چشم‌داشت به چیزی غیرعادی است، بخشی از آن روح شوریده شعر است که با تمسخر و بیرحمی شدید هیچ قرائتی از زندگی را چه بسا با عجیب بودن خود زندگی برابر نمی‌بیند، و هیچ نمادی از بوالهوسی و بی‌خردی را آن‌قدر مبالغه‌آمیز نمی‌داند که نتواند وضع شگفت‌انگیز هستی ما را بازنمایی کند.