کتاب آیشمن در اورشلیم نشر برج

کتاب «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شر» اثر متفکر برجسته‌ی یهودی آلمانی است. این کتاب گزارش دادگاه آیشمن ملقب به «قصاب اروپا» در شهر اورشلیم است. این کتاب برای بار نخست به‌صورت سلسله گزارش‌هایی در مجله نیویورکر در سال ۱۹۶۳ سال دادگاه آیشمن به چاپ رسید. این گزارش‌ها از سوی آرنت نه فقط خبررسانی بلکه حاوی تحلیل و اندیشه‌ورزی این فیلسوف نیز بود. بعدها این گزارش‌ها به‌صورت کتاب منتشر شد و بارها به زبان‌های مختلفی به چاپ رسید.

نسخه‌ی حاضر را خانم زهرا شمس به فارسی برگردانده و نشر برج آن را چاپ و به بازار نشر کتاب عرضه داشته است. کتاب در ۳۷۶ صفحه نوشته شده و بارها به چاپ دوباره رسیده است. علاقه‌مندان نسخه‌ی الکترونیکی کتاب را در بخش تاریخ وبسایت فیدیبو می‌توانند دانلود و مطالعه کنند.

موضوع کتاب آیشمن در اورشلیم درباره‌ی چیست؟

آرنت در کتاب آیشمن در اورشلیم، به دادگاه آدولف آیشمن از سران سازمان اس‌اس آلمان نازی می‌پردازد. وی که از طراحان و ایده‌پردازان اردوگاه‌های کار اجباری و مرگ یهودیان و مخالفان نازی‌ها بود، پس از شکست هیتلر و نازی‌ها به آرژانتین گریخت و پس از سال‌ها زندگی با هویت مخفی از سوی سازمان اطلاعات رژیم اشغالگران قدس دزدیده شد و به اورشلیم آورده شد تا دادگاهی وی را محاکمه کنند. مجله نیویورکر با انتخابی هوشمندانه این متفکر به‌عنوان خبرنگار روانه‌ی دادگاه آیشمن کرد.

او آیشمن را کسی دید که نه به دلیل شرارت یا مشکلات روانی بلکه به دلیل خدمت‌کردن به حکومتش مرتکب شرورانه‌ترین افعال شده است. آیشمن نیز خود را شخصی می‌دانست که کار درست را کرده و پشیمان نیست، چرا که فقط اوامر دولت متبوعش را انجام داده و خود مستقیماً در مرگ هیچ‌کس دستی نداشته است. با این مختصات و شرایط دادگاه آرنت به اندیشه‌ی مهمی می‌رسد که «شر» واقع شده امری پیش‌پاافتاده بود و از فردی کاملاً معمولی سر زد. اساساً به این ایده‌ی کلی می‌رسد که اتفاقات این‌چنین در تاریخ، بیشتر از سوی چنین افرادی سر می‌زد. وی در گزارش خود به‌جای همدلی یک‌جانبه هم‌کیشان‌اش، به مواضع اخلاقی و سیاسی نظر داشت و دادگاه آیشمن را نیز مورد نقد خود قرار داده بود. این کتاب در زمانه‌ی خودش، سروصدای بسیاری کرد و موجب رنجش بسیاری از یهودیان و متفکران شد.

هانا آرنت، فیلسوف و جامعه‌شناس گریخته از مرگ

این اندیشمند، جامعه‌شناس و فیلسوف، به سال ۱۹۰۶ در شهر هانوفر آلمان زاده شد. خانواده‌ی وی یهودی بودند. نام کامل این بانوی اندیشمند یوهانا آرنت کوهن (Johanna Arendt Cohen) است. او تحصیلاتش در رشته‌ی فلسفه را در دانشگاه‌های ماربورگ، فرایبوگ و هایدلبرگ گذراند و در سال ۱۹۲۹ دکترای خود را دریافت کرد. فلاسفه‌ی نامداری مانند کارل یاسپرس، ادموند هوسرل و مارتین هایدگر استاد آرنت بودند. از نکات جالب و عجیب تاریخی این است که وی از شاگردان هایدگر فیلسوف پدیدارشناس آلمانی بود که عضو و نماینده‌ی حزب نازی در دانشگاه فرایبورگ بود و افکار یهودی‌ستیزانه داشت. بین این دو روابط عاطفی‌ای شکل گرفت. هرچند پایبند مسائل اخلاقی بودند و هرگز روابط‌شان از وضعیت استاد و شاگردی فراتر نرفت. البته این دو از نظر تفکر فلسفی نیز از هم بسیار تأثیر پذیرفتند.

وقتی که آتش جنگ جهانی دوم پا گرفت و یهودی‌ستیزی نازی‌ها شکلی تهاجمی به خود گرفت، آرنت دیگر در آلمان جایی نداشت و برای حفظ جانش دوری از  وطن را برگزید. ازاین‌رو ابتدا به فرانسه رفت. سپس با فراگیرتر شدن جنگ و اشغال فرانسه از سوی نازی‌ها، راهی ایالات متحده آمریکا شد. او در ایالات متحده کارهای مختلفی را آزمود و در عرصه‌های کارهای فکری و نظریِ سیاسی و فرهنگی فعالیت‌های متعددی داشت. از جمله کارهایی که وی انجام داد می‌توان به خبرنگاری، نویسندگی، ویراستاری و سردبیری اشاره کرد. گفتنی است که استادی فلسفه و جامعه‌شناسی و علوم سیاسی نیز در کارنامه‌ی آرنت دیده می‌شود. او در دانشگا‌ه‌های پرینستون، کلمبیا و کالیفرنیا به پژوهش و تدریس پرداخت. سرانجام این متفکر در سال ۱۹۷۶ در نیویورک فوت شد. از هانا آرنت کتاب‌های بسیاری به فارسی ترجمه شده که می‌توان به اثرهای زیر اشاره کرد:

• کتاب عشق و آگوستین قدیس
•  انقلاب  مجارستان
• کتاب وضع بشر
• توتالیتاریسم
• کتاب بحران‌های جمهوریت
• کتاب میان گذشته و آینده

چرا باید کتاب آیشمن در اورشلیم را خواند؟

کتاب حاضر از دقیق‌ترین و نزدیک‌ترین کتاب‌هایی است که به مسائل پس از آشویتس می‌پردازد و با دیدی انتقادی به مسئله آن را گزارش می‌کند. آرنت علی‌رغم برخورد نزدیک و احساسی‌اش با این مسئله (یهودی بودن و جان به‌دربردن از دست نازی‌ها)، در دادگاه آیشمن با نگاهی بی‌طرفانه و دیدی موشکافانه حضور می‌یابد و از مسئله‌ای پرده برمی‌دارد که تا آن زمان کمتر به پرداخته شده است. از این جهت کتاب هم ارزش تاریخی والایی دارد و هم به لحاظ فکری یک بستر بسیار جالب برای نگریستن به مسئله‌ی شر و کارهای رذیلانه‌ی بشر است. اصالت اثر و قلم کم‌نظیر هانا آرنت را نیز باید در نظر داشت. همه‌ی این مسائل مخاطبان را به خواندن این کتاب وامی‌دارد.

در بخشی از کتاب آیشمن در اورشلیم می‌خوانیم؟

بنابراین، محاکمه هرگز تبدیل به نمایش نشد؛ اما برنامه‌ای که بن گوریون از ابتدا در ذهن داشت، یا به بیان دقیق‌تر درس‌هایی که فکر می‌کرد باید به یهودی و جنتیل (۳۷) به اسرائیلی و عرب و خلاصه به کل جهان آموخته شود، به واقعیت پیوست. قرار بر این بود که درس‌های استخراج شده از این برنامه، بسته به گیرنده متفاوت باشد. بن گوریون قبل از شروع محاکمه در قالب چندین مقاله سعی کرده بود، توضیح بدهد که چرا اسرائیل متهم را ربوده است و در همان مقالات طرح کلی این درس‌ها را ترسیم کرده بود. درسی که جهان غیریهودی باید می‌آموخت این بود، ما می‌خواهیم در پیشگاه ملل جهان اثبات کنیم که میلیون‌ها انسان چون از قضا یهودی بودند و یک میلیون نوزاد چون از قضا نوزادان یهودی بودند به دست نازی‌ها به قتل رسیدند یا به قول داوار، نشریه‌ی حزب ماپای که آقای بن گوریون رهبرش بود: «افکار عمومی جهان بدانند که فقط آلمان نازی مسئول نابودی شش میلیون یهودی اروپا نبود» و به بیان خود بن گوریون: «ما میخواهیم ملل دنیا این‌ها را بدانند و... باید خجالت بکشند.» یهودیان دیاسپورا باید به خاطر می‌سپردند که یهودیت «با چهارهزار سال قدمت با آن آفرینشهای معنوی و مجاهدت‌های اخلاقی، با آن آمال و آرزوهای منجی‌طلبانه» همواره با «یک جهان متخاصم» روبه‌رو بوده است؛ اینکه یهودیان چنان تنزل یافته بودند که ...

پیشنهادهایی برای علاقه‌مندان کتاب آیشمن در اورشلیم

کتاب‌های زیر نیز می‌تواند برای خوانندگان و دوستداران این اثر هانا آرنت خواندنی باشد:

• کتاب صلحی كه همه‌‌ی صلح‌‌ها را بر باد داد، به نویسندگی ديويد فرامكين، برگردان به فارسی به قلم حسن افشار، نشر ماهی
• کتاب صوتی جنگ جهانی اول، نویسنده: رابرت گرین، ترجمه‌ی مهدی حقیقت خواه، نشر ققنوس، به گویندگی اکرم پریمون، نشر نسخه‌ی صوتی از آوانامه

• کتاب انسانیت: تاريخ اخلاقی سده بيستم، نوشته شده از سوی جاناتان گلاور، ترجمه‌ی افشين خاكباز و خشایار دیهیمی، انتشاریافته از سوی نشر آگه
• کتاب توپ های ماه اوت، نوشته‌ی باربارا تاکمن، ترجمه از سوی محمد قائد، ناشر نشر ماهی
• کتاب تاريخ سری جنايت‌های استالين، اثر الكساندر آرلوف، با ترجمه‌ی عنایت‌الله رضا، نشریافته از سوی انتشارات کتاب‌سرا