کتاب توتالیتاریسم نشر ثالث

واژه‌ی تمامیت‌خواهی تا توتالیتاریسم، بیانگر منش و مشی حکومت‌های مستبدی است که به طور معمول شخصی یا گروه اقلیتی در صدر آن قرار دارد. این فرد یا گروه تمامی شئون و رویدادهای یک کشور و جامعه‌اش را با زور با جهت‌دهی مشخصی، حتی به‌رغم مخالفت توده‌ی مردم، در دست دارد و تعیین تکلیف می‌کند؛ برای امور شخصی و آزادی فردی اعضای با سرکوب محدودیت می‌گذارد. در قرن بیستم، این تفکر و حکومت برپایه‌ی این تفکر شکل گرفت؛ اما چطور ممکن است که در جامعه‌ای از انسان‌ها که - می‌توان گفت به طور ذاتی - هر یک شخصیت و حریم خصوصی خود را محترم می‌داند، چنین حکومت‌هایی می‌تواند پا بگیرد؟ ریشه‌ی شکل‌گیری این فرم از حکومت‌ها چیست؟ چطور می‌توان به این موضوع اندیشید و پذیرفتید عده‌ای به این‌چنین رویکردی معتقدند و آن را اجرا می‌کنند؟ سرکوب اقلیت‌ها یا برتر بخشی کاذب به اقلیتی خاص چگونه قابل‌درک است؟ این پرسش‌هایی است که ذهن فلاسفه، جامعه‌شناسان، متفکران، عالمان اندیشه‌ی سیاسی، سیاست‌پیشگان و بسیاری را درگیر خودکرده است. یکی از ذهن‌های درخشان قرن بیستم، ‌ هانا آرنت آلمانی - آمریکایی، در کتاب توتالیتاریسم کوشیده تا پیرامون تمامیت‌خواهی اندیشه و تحلیلی ژرف ارائه دهد و پاسخی برای پرسش‌ها بالا بیابد و خاستگاه‌ها، رویکردها و سازوکارهای توتالیتاریسم را بکاود.

توتالیتاریسم، کتابی برای نگاهی تازه

از اثرهای درخشان هانا آرنت فیلسوف سیاسی و کوشنده‌ی اجتماعی، با نام «The Origins of Totalitarianism » خاستگاه‌های توتالیتاریسم است. این اثر مجموعه‌ای سه قسمتی است که حدود هفتاد سال پیش در سال ۱۹۵۱ انتشار یافت. دو بخش نخست دو موضوع یهودی‌ستیزی و امپریالیسم را بررسی و تحلیل می‌کند. بخش سوم که در مجلد مستقلی نیز، با نام «توتالیتاریسم»، انتشاریافته است، ‌ به مشخصات، شرایط و دینامیک این نحله‌ی فکری سرکوبگر و حرکت‌ها و حکومت‌ها بر پایه‌ی آن می‌پردازد. می‌توان با قاطعیت گفت که این کتاب تلاش هانا آرنت برای درک رویداد وحشتناکی است که جهان در آن سال‌ها با آن مواجه شده، ‌ یعنی جنگ جهانی دوم. جنگی که میلیون‌ها کشته بر جای نهاد و برآمده از ستیز میان حکومت‌ها، سرکوب اقلیت‌ها و دشمن پنداری آن‌ها به‌ويژه یهودیان اروپایی بود.

این کتاب بسیار استثنایی است زیرا کسی آن را به رشته‌ی تحریر درآورده که در قلب این کشمش‌ها و مصائب قرار داشت. آرنت خود یهودی جان به در برده و گریخته از مهلکه‌ی یهودی‌ستیزی نازی‌های آلمانی بود. او تمامیت‌خواهی ویران‌گر یک حکومت و جنگ خانمان‌سوز برآمده از آن را درک کرده است. با همه‌ی این مسائل، اما شاهد اثری احساسی نیستیم، بلکه نویسنده‌ با تمام توان کوشیده چون ذهنی آگاه و خوددار، ‌ به قلب مسائل بنگرد. در این مسیرها، تمامی کتب و مقالاتی را که در این باب منتشر شده، با دقت خوانده و به آن‌ها ارجاع داده، ساختمانی عظیم و مستحکم از اندیشه پی افکنده است. گواه این مطلب را در کتاب‌شناسی مفصل انتهای کتاب و پاورقی‌های متعدد دقیق در هر صفحه می‌توان جست.

در کتاب توتالیتاریسم، آرنت شرایطی که به ریشه دواندن این اندیشه‌ی نابودگر می‌انجامد، بررسی کرده است. او نسبت میان حکومت توتالیتر، کارگزاران و حتی اوباشی که در جهت قدرت گرفتن و تسلط همه‌جانبه در تلاش‌اند، بیان و بررسی می‌کند. او دوری از واقعیت و پوچی ادعاهای حکومت‌های تمامیت‌خواه مستبد و نسبتشان با خشونت را زیر ذره‌بین می‌گذارد و به‌خوبی می‌شکافد. با اینکه کتاب متأثر از جنگ جهانی دوم و هفتاد‌ساله است، بااین‌حال، هنوز برای درک روابط قدرت در دنیای امروز هم سخنان بسیاری برای گفتن دارد.

رئوس اصلی کتاب توتالیتاریسم

کتاب نظمی جالب‌توجه دارد. آرنت با منطقی، بیانی خاص، آرام و همه‌جانبه مسائل را توضیح می‌دهد و همه‌ی جنبه‌های مختلف موضوعات را تبیین می‌کند. کتاب در ابتدا از بررسی تعاملات و دینامیک درونی توده‌ها شروع می‌شود. از سبز شدن بذر اندیشه‌ی توتالیتر در میانه‌ی آن‌ها سخن می‌گوید. با رفتن به عمق توده‌ها نویسنده در می‌یابد چه چیز در حال رویداد دادن است؛ در این میان، همدستی موقتیْ میان افراد بی‌شأن شده و اوباش با نخبگان سیاسی و اجتماعی جامعه را کشف می‌کند. از اینجا در می‌یابد چگونه این اتحاد نشانه‌ی شکل‌گیری سازمان و جنبشی تبلیغ‌گر و پر سروصداست. جنس تبلیغات و نمای حرکاتی که از سوی افراد و سازمان‌های توتالیتر سر می‌زند از جنسی است. از اینجا چگونه مسیر خود مشخص و جدا می‌کند.

آرنت در ادامه برای خواننده می‌گوید که در این مسیر چطور سازمان‌ها با تفکر تمامیت‌خواه به رأس قدرت می‌رسد و چگونه از هر سو و تماما بر امور و ضوابط جامعه تسلط تام می‌یابد. در کتاب توتالیتاریسم روش‌های سلب آزادی و دخالت در تمامی مسائل عمومی جامعه و دست بردن در خصوصی‌ترین امور هر انسانی به‌خوبی شکافته می‌شود. خواننده در مسیر کتاب در می‌یابد، پس از قدرت یافتن توتالیتاریسم، شکل حکومت با هر نامی که قبلاً داشته، ‌ تغییر می‌کند و وضع به‌تمامی نو بدل می‌شود. در واقع توتالیتاریسم نحله‌ای از حکومت‌داری و نظام سیاسی است. در نهایت از خشونت و ارعاب و نقش ایدئولوژی در پیشبرد قدرت و گسترش حکومت در این کتاب سخن به میان می‌آید.

انتشار ترجمه‌ی فارسی کتاب

ترجمه‌ی فارسی بخش سوم کتاب خاستگاه‌های توتالیتاریسم، با نام «توتالیتاریسم»، در سال ۱۳۸۸ از سوی نشر ثالث به بازار کتاب ایران عرضه شده است. ترجمه‌ی حاضر از بخش سوم مجموعه‌ای تک جلدی به طبع رسیده که این ویراست سال ۲۰۰۴ به زبان انگلیسی است. انتشارات آن شوکن بوک در نیویورک ایالات متحده آمریکاست. مترجم این کتاب، محسن ثلاثی است که در زمینه‌ی تألیف و ترجمه‌ی کتب و مقالات علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و فلسفه فعالیت دارد.

استقبال از این کتاب گسترده بوده، به‌طوری که از اولین نوبت انتشار این ترجمه، هرسال یک یا دو بار تجدید چاپ شده است. چاپ هفدهم این کتاب سال ۱۴۰۰ از سوی نشر ثالث در دسترس مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفت. ترجمه‌ی خوب و شهرت نویسنده دلایل اصلی اقبال مناسب خوانندگان به کتاب توتالیتاریسم است.

درباره‌ی نویسنده‌ی کتاب، هانا آرنت

این متفکر، فیلسوف و جامعه‌شناس، در سال ۱۹۰۶ در خانواده‌ای یهودی در شهر هانوفر آلمان دیده به جهان گشود. نام اصلی او یوهانا آرنت کوهن است که به هانا آرنت شهرت یافته. در دانشگاه‌های ماربورگ، فرایبوگ و هایدلبرگ برای تحصیل و آموختن رشته‌ی اصلی خود، یعنی فلسفه حضور داشت. نزد فلاسفه‌ی نامداری چون یاسپرس، هوسرل و هایدگر به شاگردی پرداخت. این نیز از عجایب تاریخ است که از نزدیک‌ترین و محبوب‌ترین شاگردان هایدگر شد و از نظر عاطفی نیز با او ارتباطاتی برقرار کرد. هرچند این روابط هرگز رو به گرمی نرفت و شاگرد و استاد پایبند مسائل اخلاقی ماندند. نقطه‌ی شگفت این رابطه این است که آرنت یهودی و هایدگر طرفدار و نماینده‌ی حزب نازی در دانشگاه فرایبورگ بود.

با آغاز جنگ جهانی دوم و تند شدن آتش یهودی‌ستیزی نازی‌ها، عرصه بر آرنت تنگ آمد و با جلای وطن رهسپار ایالات متحده آمریکا شد. در آمریکا مشاغل مختلفی داشت و در زمینه‌ی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فعالیت می‌کرد. خبرنگار، نویسنده، ویراستار و سردبیر نشریات و انتشارات مختلفی شد. همچنین استادی فلسفه و جامعه‌شناسی را در دانشگاه تجربه کرد. آرنت در دانشگا‌ه‌های پرینستون، کلمبیا و کالیفرنیا به تدریس و تحقیق پرداخت. او در سال ۱۹۷۶ در نیویورک در گذشت.

از هانا آرنت کتاب‌های بسیاری به فارسی ترجمه شده که می‌توان به چهار اثر خشونت، انقلاب  مجارستان و آیشمن در اورشلیم و همین کتاب حاضر نیز اشاره کرد که در میان خوانندگان فارسی زبان مخاطبان بسیاری یافته است.

پس از توتالیتاریسم چه کتاب‌های بخوانیم؟

توتالیتاریسم از آن دسته کتاب‌هایی است که می‌تواند در نگاه شما به وقایع سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار باشد. کتاب‌های دیگری هم وجود دارد که در حوزه‌های مشابه نوشته شده‌اند:

• استبداد شرقی اثر کارل ویتفوگل
• در برابر استبداد، بیست درس قرن بیستم اثر تیموتی اسنایدر
• روانشناسی استبداد اثر لئو اشتراوس
• دموکراسی و انقلاب اثر پرویز بابایی
• دموکراسی‌ها چگونه می‌میرند اثر استیون لویتسکی

بخشی در از کتاب تولیتاریسم

احیا و بهبود سریع و شگفت‌انگیز هنرها در دهه اخیر، روشن‌ترین گواهی است بر این که اتحاد شوروی را دیگر نمی‌توان توتالیتر به معنای دقیق آن نامید. بی‌گمان و کوشش‌هایی در جهت اعاده حیثیت استالین و فرونشاندن درخواست‌های شفاهی فزاینده‌ی برای آزادی بیان و اندیشه در میان دانشجویان و نویسندگان و هنرمندان انجام گرفته‌اند، اما هیچ‌کدام از این‌ها، بدون استقرار دوباره ارعاب و فرمانروایی پلیسی، نتوانسته و نخواهد توانست توفیقی به دست آورد. شکی نیست که مردم اتحاد شوروی، از هر نوع آزادی سیاسی - از آزادی اجتماعات گرفته تا آزادی اندیشه و عقیده و بیان محروم نگهداشته شده‌اند: و باتوجه‌به این ممنوعیت‌ها چنین می‌نماید که چیزی در شوروی دگرگون نگشته است، حال‌آنکه کم‌تر چیزی در این کشور است که دستخوش دگرگونی نشده باشد.

زمانی که استالین درگذشته بود، گنجه‌های نویسندگان و هنرمندان تهی بودند، حال‌آنکه امروز ادبیات کاملی وجود دارد که دست‌نویس آن‌ها، دست‌به‌دست می‌شود و همه‌گونه نقاشی‌های مدرن که در استودیوهای نقاشی طراحی می‌شوند و بی آن که به نمایش در آیند شهرت دارند.