کتاب‌های تاریخی به دلیل شرح حوادث و وقایع بزرگ و مهم گذشته هر سرزمینی، فارغ از اطلاع پیدا کردن از تاریخ، جذاب و خواندنی هستند. بعضی از این کتاب‌ها به سبب نوع روایت تاریخ حتی وجه داستانی هم پیدا می‌کنند؛ نظیر تاریخ بیهقی. کتاب دو قرن سکوت نوشته عبدالحسین زرین‌کوب، یکی از آثار مهم تاریخی دوران معاصر محسوب می‌شود که در زمان انتشار هم سر و صدای زیادی به‌پا کرد. در اینجا درباره ماجرای انتشار کتاب، خلاصه‌ای از آنچه در کتاب آمده و همچنین حاشیه‌هایی که برای آن پیش آمد صحبت می‌کنیم.
ماجرای کتاب دو قرن سکوت
اگر بخواهیم در یک جمله بگوییم که کتاب دو قرن سکوت درباره چیست، باید این‌طور جواب بدهیم که شرح تاریخی وقایع سیاسی و اجتماعی ایران در دو قرن اول ورود اسلام، از زمان سقوط ساسانیان تا آغاز دولت طاهریان، اولین حکومت مستقل ایران بعد از ورود اسلام است. این تعریف یک‌خطی و کلی را روی جلد کتاب هم می‌بینیم. ناگفته پیداست که در این دو سده اتفاق‌ها و حادثه‌های بسیاری بر این سرزمین گذشته است، از جمله جنبش‌های سیاه‌جامگان و سپیدجامگان و تحرکات بابک خرمدین و افشین و مازیار.
دلیل پرداختن عبدالحسین زرین‌کوب به این بخش از تاریخ ایران این بود که عقیده داشت تاریخ‌نویسان از این برهه به سادگی عبور کرده و آنطور که باید، در نوشتن ماجراها حق مطلب را ادا نکرده‌اند. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که خود نویسنده در مقدمه‌ای که بر اولین نسخه کتاب نوشته -با کمی فروتنی- برای روشن شدن ذهن مخاطب گفته است که:
«من در این یادداشت‌ها، که جرات نمی‌کنم آن را تاریخ بخوانم جز آن‌که صحنه‌ای چند از تاریخ گذشته را از روزنه وجدان و عواطف خویش، و از پشت شیشه‌های تاریک یا رنگارنگ اسناد و منابع موجود تصویر کنم کاری نکرده‌ام…»
نحوه انتشار «دو قرن سکوت»
کتاب دو قرن سکوت پیش از اینکه در قالب کتاب به چاپ برسد، یادداشت‌هایی بود که از عبدالحسین زرین‌کوب به شکل پاورقی در نشریه «مهرگان» متعلق به نهاد «جامعه لیسانسیه‌های دانشسرای عالی» به چاپ می‌رسید. این مجموعه یادداشت‌ها برای نخستین بار در سال ۱۳۳۰ در قالب یک کتاب منتشر شد. این کتاب خیلی زود مورد توجه مخاطب‌ها قرار گرفت، طوری که دیگر کتاب نایاب شده بود. از طرفی هم واکنش کارشناسان و ادیبانی را در پی داشت. در هر حال، کتاب باید تجدید چاپ می‌شد. اما زرین‌کوب، که ظاهرا این حجم از استقبال و واکنش را پیش‌بینی نمی‌کرده، راضی به چاپ مجدد نمی‌شود مگر آن‌که اصلاحاتی برای چاپ دوم انجام دهد. ضمنا خودش هم در همان نسخه اول هم می‌گوید که چون فکرش را نمی‌کرده که یادداشت‌هایش در آن نشریه قرار است در آینده به شکل کتاب چاپ شود، آن نظم و ترتیبی را که یک کتاب تاریخی باید داشته باشد رعایت نکرده بود.
بنابراین پنج سال وقت می‌گذارد تا همه نقد و نظرها را بخواند به و منابع مطالعاتی دیگری هم رجوع کند. او در مقدمه نسخه دوم به بعضی از تغییرها و مطلب‌های اضافه شده به کتاب اشاره می‌کند و می‌گوید که سوال‌هایی در ذهن مخاطب‌های جوان شکل گرفته بود که در نسخه قبلی به آن‌ها پاسخی داده نشده بود، در نتیجه وقتی بنا شد دو قرن سکوت تجدید چاپ شود این فرصت به او دست داده که به این موضوع‌ها هم بپردازد؛ مسائلی نظیر دلیل شکست ساسانیان، دلیل کم‌رنگ شدن زبان فارسی در این دوره و نحوه بحث و مناظره مغان و موبدان درباره آیین مسلمانی. چاپ دوم کتاب در سال ۱۳۳۶ منتشر شد.
نام کتاب دو قرن سکوت از کجا می‌آید؟
جدا از مضمون مهم کتاب و پرداختن به حوادث تاریخی که به خودی خود جذاب و شنیدنی است، عنوان کتاب هم به جذاب‌تر شدنش کمک کرد. دکتر عبدالحسین زرین‌کوب به این سوال هم جواب داده و در مقدمه کتاب گفته است که چرا با وجود واقعه‌ها و آشوب‌های این دو سده، اسم «دو قرن سکوت» را برای کتاب انتخاب کرده. نویسنده به دو دلیل برای این نام‌گذاری مطرح می‌کند؛ دلیل اول اینکه تاریخ‌نویسان درباره این دو قرن صحبتی نکرده‌اند و در برابر آن ساکت بوده‌اند و دلیل دوم را خودش این‌طور می‌گوید:
«نه آخر در طی این دو قرن، زبان ایرانی خاموشی گزیده بود و سخن خویش جز به زبان شمشیر نمی‌گفت؟»
متن کتاب دو قرن سکوت
متن کتاب دو قرن سکوت به صورت پاورقی در نشریه مهرگان منتشر شد و پس از چاپ دوم آن در متن کتاب دو قرن سکوت تغییری پدید نیامد و چاپ‌هایی که امروزه در بازار کتاب و نسخه الکترونیک کتاب دوقرن سکوت موجود است چاپ کامل آن است.
نویسنده کتاب دو قرن سکوت کیست؟ آشنایی با دکتر زرین کوب
دکتر عبدالحسین زرین‌کوب در شهر بروجرد به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را هم در همان شهر گذراند. او برای سپری کردن دوره دبیرستان به تهران می‌آید و رشته ادبی را هم انتخاب می‌کند. زرین‌کوب در حین تحصیل کار معلمی را هم آغاز می‌کند. او مدرک لیسانس ادبیات فارسی را می‌گیرد و تحصیلاتش را با ورود به دوره دکتری دانشگاه تهران ادامه می‌دهد و با دفاع از رساله خود (نقدالشعر، تاریخ و اصول آن) موفق به اخذ مدرک دکتری ادبیات می‌شود.
زرین‌کوب بسیار پرکار بود و مقاله‌ها، آثار پژوهشی، تالیفی و ترجمه‌ای بسیاری از خود به یادگار گذاشت. از جمله این آثار با کاروان حلّه، فرار از مدرسه، از کوچه رندان، شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، فن شعر ارسطو، بحر در کوزه، تاریخ مردم ایران، روزگاران و دو قرن سکوت است.
نقد کتاب دو قرن سکوت دکتر زرین‌کوب
یکی از معروف‌ترین واکنش‌ها به کتاب دو قرن سکوت، نقد شهید مطهری است. آیت‌الله مرتضی مطهری در قسمتی از کتاب «خدمات متقابل ایران و اسلام» به نقد آنچه در این کتاب مطرح شده می‌پردازد. مهم‌ترین نقدی که از طرف او مطرح می‌شود به نحوه ورود دین اسلام به ایران و تاثیرگذاری آن بر ایرانیان است. مطهری در بخشی از کتاب خود این‌طور می‌نویسد: «عکس العمل ایرانیان در برابر اسلام فوق‌العاده نجیبانه و سپاسگزارانه بوده و از یک نوع توافق طبیعی میان روح اسلامی و کالبد ایرانی حکایت می‌کند. اسلام برای ایران و ایرانی در حکم غذای مطبوعی بوده که به حلق گرسنه ای فرو رود.» حرف‌ها و برداشت‌های بسیاری درباره مواضع هر دو بیان شده و گاهی عده‌ای این بحث را به دو قطب مخالف یکدیگر تبدیل می‌کردند که ظاهرا این‌طور نبوده. زرین‌کوب بعدها کتاب «کارنامه اسلام» را می‌نویسد که به نوعی پاسخ به نقدهای مطرح‌شده است.
علاقه‌مندان به این اثر شناخته شده عبدالحسین زرین‌کوب می‌توانند کتاب صوتی دو قرن سکوت را با صدای اکرم پریمون از فیدیبو دریافت کنند، این کتاب توسط نشر صوتی آوانامه منتشر شده است.
بخشی از کتاب دو قرن سکوت
«در اوایل قرن سوم بعد از میلاد پاره‌ای از طوایف عرب، از فترتی که در پایان روزگار اشکانی پیش آمده بود استفاده کردند و به سرزمین‌های مجاور فرات فرود آمدند و بر قسمتی از عراق دست یافتند. از این تازیان، برخی همچنان زندگی بدوی را دنبال کردند، اما عده‌ای دیگر به کار کشاورزی دست زدند. پس از آن، رفته رفته روستاها و قلعه‌ها بنا کردند و شهرها برآوردند. مهم‌ترین این شهرا حیره بود که در جایی نزدیک محل کنونی کوفه بر کرانه بیابان قرار داشت.»
One Response
این اسمش خلاصه کتاب نیست. خلاصه کتاب یعنی ۰ تا ۱۰۰ یه چیز رو بگین. لطفا در انتخاب کلمات بیشتر دقت کنین.