کتاب از مدرسه تا دانشگاه نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

سیستم­های آموزشی، بسان هر سیستمی، با چنین وضعیت پیچیده و پارادوکسیکال مواجه هستند. دوره­ها و مقاطع مختلف تحصیلی با تأثیرگذاری قوانین، ضوابط، آیین­نامه­ها، «برنامه­های درسی و تربیتی»... هریک به­صورت هدفمند در پی اجرای «استراتژی­های» مورد نظر می­باشند تا آنچه به­صورت اهداف کلی و جزئی مصوب شده است، از طریق استراتژی­های بیان­شده محقق گردند. در این معنی استراتژی به­صورت ابزار دسترسی به اهداف در نظر گرفته می­شود که نقدهای جدی نیز بر این نوع برداشت از مفهوم استراتژی­ وجود دارد: تحقق نیافتن کم یا بیش اهداف، از ناکارآمدی چنین برداشتی حمایت می‌کند، چنین ناکارآمدی ضرورت تامل در این برداشت از مفهوم استراتژی را مطرح می­سازد. بااین­وصف، سیستم­های آموزشی در ابعاد مختلف آن ویژگی­هایی را در کل از خودشان نشان می­دهند که نه­تنها برخی از آن­ها در «برنامه­های رسمی» وجود ندارد (یادگیری­های ضمنی، جامعه­پذیری از رفتارهای اجتماعی برون مدرسه­ای و دانشگاهی،...) بلکه گاه سبب بروز رفتارهایی مغایر یا متضاد با اهداف رسمی نیز می­گردد (افت تحصیلی، بیزاری یا فرار از مدرسه، بزهکاری، اعتیاد...) تأمل­نکردن در چنین وضعیتی، سیستم آموزشی را منزوی کرده و سبب می­شود که محتوای واقعی آن با توسل به صوری­کردن رفتارها، نادیده گرفته شود و در نتیجه کارکرد­های «آموزش­وپرورش» مدرسه و آموزش و پژوهش دانشگاه،... دچار اختلال شود. بدیهی است که پیامدهای چنین اختلالی در فعالیت­های تحصیلی، پژوهشی، خدماتی مدارس و دانشگاه­ها و نیز رفتارهای فردی، اجتماعی، فرهنگی... دانش­آموزان و دانشجویان نمایان می­شود. مقابله با این اختلال­ها با رویکرد فرمالیستی ممکن نمی­باشد زیرا چنین رویکردی بر جنبه­های آشکار تاکید کرده و معیارها و شاخص­های کمّی به‌صورت سرپوشی برای کیفیت واقعی سیستم­های آموزشی درمی­آید: به این جهت است که گزارش­های عملکرد آموزشی، تربیتی، پژوهشی و خدماتی سیستم­های آموزشی از مدرسه تا دانشگاه، عموماً با واقعیت­های موجود آن­ها کم­و­بیش فاصله پیدا می­کند: اینکه در سال تحصیلی ۹۴-۹۳ در دانشگاه­های کشور ۵۸۱/ ۸۱۱/ ۴ دانشجو تحصیل می‌کردند، بدون نگاه به محتوای عملکرد آن­ها و چگونگی آموزش و تربیت آن­ها، به عملکرد معلمان و مدیران، به رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی... و به رفتار سیستم­های مدرسه و دانشگاه در کل، نمی­تواند لزوما بیانگر کیفیت متعالی و اصالت­بخش در دسترسی به آموزش عالی باشد، مقایسه گزارش­های عملکرد سازمان­های آموزشی با آنچه در واقعیت­های آن­ها اتفاق افتاده، می­تواند وسعت کمّی و کیفی فاصله بین کمّیت و کیفیت را آشکار سازد.