کتاب رویکردها و چشم اندازهای نو در آموزش نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

دانشگاه‌ها از ابتدا با یک ناهمگونی اساسی درگیر بودند؛ درحالی‌که برای بقا و توسعه خود به پشتیبانی حکومت‌ها نیاز داشتند و بدون پشتیبانی آنها تداوم فعالیت‌هایشان ممکن نبود، در عین حال، با توجه به دیالکتیک شناخت، نقد و آگاهی، در پی آزادی علمی و استقلال خود بودند. اگر از گذشته دور خودمان یاد کنیم، دانشگاه گندی‌شاپور که معروف است در آستانه آن این عبارت نقش بسته بود: دانش و فضیلت برتر از بازو و شمشیر است٬ بدون پشتیبانی حکومت وقت نمی‌توانست عظمت یابد و مأوایی برای دانشمندان یونانی‌گریزان از فضای بسته دانشگاه‌های خود باشد؛ امروزه نیز دانشگاه‌های معتبر دنیا حتی در کشورهایی که نظامی غیرمتمرکز دارند، بدون پشتیبانی دولت‌هایشان نمی‌توانند به عرصه تولید علم و خلاقیت وارد شوند. دانشگاه نمی‌تواند صرفاً براساس شهریه اداره شود؛ در ده دانشگاه برتر کانادا، شهریه چیزی حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد هزینه‌های دانشگاه‌ها را تأمین می‌کند و دولت‌های فدرال و ایالتی حمایت‌گر دانشگاه‌های مسئول و پاسخگو هستند. ولی دانشگاهِ مولد علم و توسعه‌دهنده فرهنگ همچنان‌که بدون پشتیبانی دولت‌ها نمی‌تواند رشد یابد، نمی‌تواند بدون گسترش فضای نقد علمی، ویژگی بارز علمی و فرهنگی خود را به‌دست ‌آورد. بنابراین در ابتدا دو نقش اساسی را در بستر اندرکنش دولت و دانشگاه پیدا می‌کنیم: دولت حمایت از استقلال و آزادی علمی دانشگاه‌ها را سرلوحه خود قرار می‌دهد و دانشگاه توسعه فرهنگ نقد و فهم را اساس عملکرد خود قلمداد می‌کند. ارتباط دو نهاد با چنین نقش‌هایی سبب‌ساز توسعه علمی و فرهنگی دانشگاه و جامعه علمی خواهد بود؛ در چنین ارتباطی، بستر مناسبی برای تولید علمی به‌وجود می‌آید و جامعه را توانمند می‌سازد ـ که فردوسی بزرگ چنین آورده است: توانا بود هرکه دانا بود. در غیر این صورت، دانشگاه به مکانی تبدیل می‌شود که دانش آماده را مصرف می‌کند با این فرض که علم و فناوری جهان‌شمول است و در همه فرهنگ‌ها و جوامع بدون کم‌وکاست می‌تواند به‌کار رود! به این ترتیب، دانشگاه مقلد شکل می‌گیرد و دور باطلی را به‌وجود می‌آورد: از یک‌سو این باور تقویت می‌شود که علم و فناوری صرف نظر از زمینه به‌وجود ‌آمدنشان، اگر خوب استفاده شوند، مفید خواهند بود. بنابراین، دانشگاه مولد علم و توسعه‌دهنده فرهنگ بدون پشتیبانی حکومت‌ها نمی‌تواند سازمان یابد، توسعه سخت‌افزاری کند و در عین حال دانشگاه نیز بدون آزادی و استقلال علمی مولد علم نخواهد بود و قادر به ارائه خدمات با درک مسائل واقعی جامعه نخواهد شد، پس سهم ناچیزی در توسعه دانش بشری خواهد داشت: زیرا براساس سخن ابن‌خلدون، برای گشودن نقاب از چهره حقیقت، پژوهش باید و آموزش متکی بر آن.