کتاب گاندی نشر انتشارات خوارزمی

این نظر گاندی که تمدن سنتی هند کمتر از تمدن جدید غربی، مادی‌گرا بوده‌است جای حرف بسیار دارد. مهاراجه‌هایی که گاندی در سخنرانی بنارس آنها را به‌خاطر نخوت و نمایش ثروت محکوم کرد بازماندگان فاسد سنتی بودند که قدرت و ثروت مادی و انواع لذات جسمانی را برای کسانی مجاز می‌شمرد که کرما (سرنوشت) آنان را به‌فرمانروایی برگزیده‌بود. البته پادشاهان منفردی هم چون آشوکا بوده‌اند که ظاهراً (چون اسناد مربوط به‌او مبهم است) از نتایج مادی قدرت پرهیز کرده‌اند. در هر نسل هم نمونه‌هایی از امیران بوده‌اند که انضباط شخصی مرتاضانه‌ای را پذیرا شده‌اند، گرچه در مورد کسی چون اورنگ زیب این ریاضت و انضباط در جهت کمال نبود؛ زیرا ترک لذت جسمانی یحتمل به‌قصد پر و بال‌دادن به‌شهوت خودکامگی بوده‌است. به‌هر حال این نمونه‌های مشکوک نیز استثناست. حکومت‌های خودکامۀ تن‌آسان یکی از عوارض انحطاطی بود که هند را در قرن هیجدهم میلادی طعمه‌ای آسان برای استعمارگران غربی ساخت.

با این همه اگر نظرهای گاندی نسبت به‌گذشتۀ هند به‌سبب مبالغه در ضد مادی‌گرایی، صورتی احساساتی و افسانه‌ای یافته‌است در این نکته جای تردید نیست که خود او، شاید از بعضی جهات، بهترین و آخرین چکیدۀ هند کهن بود که به‌دنیای امروز راه یافته‌بود. دوگانگی‌ای که او به‌معاصرانش عرضه داشت هنوز هم بهترین کلید فهم گاندی به‌عنوان شخصیتی سیاسی بشمارمی‌رود. او در تحول خود به‌نهایت منطقی فلسفۀ عدم خشونت، بینش‌های روحانیان باستانی چین را با اندیشه‌های متفکران جدید غربی ترکیب کرد. اما در کاربرد این فلسفۀ ترکیبی، از برداشتی نسبت به‌واقعیات سیاسی بهره می‌گرفت که در هند باستان بصراحت و به‌رغم ارزشی که بر عوالم روحانی نهاده‌می‌شد، جزءِ لازم زندگی در جهان اعراض و پدیده‌ها بشمارمی‌آمد.

قرن‌ها پیش از این، قبل از تولد مسیح، رساله‌ای در روش‌های سیاسی با عنوان آرتاشاسترا به‌وسیلۀ مردی به‌نام کوتیلیا تألیف شد که گویا وزیر امپراتور چندراگوپتا بود. 

-از متن کتاب-