کتاب حق و باطل از دیدگاه قرآن نشر انتشارات روزنه

تا آنجا که‌ تاریخ‌ بشر به‌ یاد دارد، اندیشۀ‌ انسان‌ همواره‌ با دو پرسش‌ بزرگ‌ روبه‌رو بوده‌ است: یکی‌ در چیستی‌ جهان‌ و دیگری‌ در چگونه‌ زیستن‌ خود. ای‌ بسا پاسخ‌هایی‌ را که‌ بدین‌ دو پرسش‌ داده‌ شده‌ است‌ بتوان‌ پایه‌‌ها و مایه‌‌های‌ دل‌مشغولی‌ او در طی‌ هزاران‌ سال‌ از زندگی‌اش‌ دانست. انسان‌ها برای‌ پاسخگویی‌ به‌ این‌ پرسش‌ها تکاپویی‌ آغازید‌هاند که‌ دست‌کم‌ تا زمانی‌ که‌ همۀ‌ حجاب‌ها از دیدگان‌ دل‌ و جان‌ فرو نریزند پایدار خواهد بود، چرا که‌ انسان‌ یک‌ “شدن” است‌ و این‌ تکاپو مبدأ و مقصد آن. فیلسوفان‌ و عارفان، هر کدام‌ با رهیافتی‌ خاص، خود را وقف‌ یافتن‌ پاسخ‌ به‌ این‌ پرسش‌ها نمود‌هاند تا جان‌ ناآرامشان‌ را آرام‌ و شوق‌ بی‌ قرارشان‌ را کام‌ بخشند. و آن‌گاه‌ که‌ قصۀ‌ بلند اندیشۀ‌ بشر را که‌ در پیچ‌ و خم‌ زمان‌ و فراز و نشیب‌ مکان‌ همچنان‌ در حال‌ گفته‌ شدن‌ است‌ از زبان‌ مکاتب‌ مختلف‌ به‌ استماع‌ می‌نشینیم، گویی‌ همه‌ را در تب‌ و تاب‌ پاسخگویی‌ به‌ این‌ پرسش‌ها می‌یابیم. در عصر جدید نیز تلاش‌ برای‌ یافتن‌ پاسخ‌هایی‌ در خور، و این‌ بار با ابزار‌هایی‌ نوین‌ و دگرگونه، ادامه‌ یافت‌ و اندیشمندان، به‌ منظور ر‌هایی‌ از تردید و دستیابی‌ به‌ یقین، به‌ اندیشه‌ورزی‌ پرداخته، بحث‌ کرده، قلم‌ فرسود‌هاند. اینان‌ به‌ ر‌هایی‌ علم‌ از سایۀ‌ مابعدالطبیعه‌ همت‌ گماردند و در این‌ راه‌ تا آنجا پیش‌ رفتند که‌ خواستند تفکر فلسفی‌ را نیز علمی‌ کنند و به‌ همان‌ سان‌ که‌ علوم‌ تجربی‌ را از چنگال‌ غایتمداری‌ ارسطویی‌ نجات‌ بخشیدند، تفکر فلسفی‌ را نیز از هر گونه‌ تعلق‌ به‌ آن‌ بر‌هانند. محصول‌ این‌ تلاش‌ جداانگاری‌ مطلقِ‌ “هست” و “باید” شد که‌ از وجوه‌ ممیزۀ‌ فلسفۀ‌ اخلاق‌ نوین‌ است‌ و تأثیر آن‌ در همۀ‌ شاخ‌ و برگ‌های‌ علم‌ اخلاق‌ مشهود بوده‌ است. ارزیابی‌ محصولات‌ نهضت‌ روشنگری‌ و اینکه‌ آیا راه‌ به‌ مقصد یافته‌ یا خیر، پرسشی‌ است‌ که‌ در عصر پساتجدد دستمایۀ‌ بحث‌ها و جدل‌ها شده، بشر امروز را بار دیگر در پهنۀ‌ پرتلاطم‌ شک‌ و شک‌گرایی‌ و گاه‌ پوچ‌انگاری‌ و هیچ‌انگاری‌ افکنده‌ است. کتاب‌ “حق‌ و باطل‌ از دیدگاه‌ قرآن” کوششی‌ است‌ برای‌ یافتن‌ آن‌ خواستۀ‌ دیرینه‌ و انبوه‌ پرسش‌ها و چالش‌هایی‌ که‌ برانگیخته‌ است، و این‌ بار از زبان‌ اندیشمندی‌ که‌ با ذهن‌ کاوشگر خود، فلسفه‌ و عرفان‌ را به‌ مدد خواسته‌ و به‌ غواصی‌ در ژرفای‌ اقیانوس‌ بی‌کران‌ وحی‌ به‌ جستجوی‌ دُر‌های‌ تابناک‌ بستر آن‌ پرداخته‌ است. رابطۀ‌ “هست” و “باید” در اینجا نیز از محور‌های‌ کلام‌ است‌ که‌ تلاش‌ شده‌ با مراجعه‌ به‌ کلام‌ وحی‌ به‌ گون‌های‌ دلکش‌ و جذاب‌ پیوند داده‌ شود که‌ به‌ نظر می‌رسد در نوع‌ خود کم‌نظیر باشد. حاصل‌ این‌ پیوند راهی‌ است‌ که‌ فراروی‌ انسان‌ گشوده‌ می‌شود تا به‌ دور از دل‌نگرانی، سرگردانی‌ در وادی‌ حیرت‌ را فرو گذارد و سامانداری‌ و هدفمندی‌ عالَم‌ کبیر، نشاط‌ و تحرک‌ و جهت‌گیری‌ در خور او را در عالَم‌ صغیر به‌ وجود آورد. به‌ دنبال‌ این‌گونه‌ فهمی‌ است‌ که‌ پیروزی‌ حق‌ بر باطل، که‌ ذکر آن‌ در همۀ‌ ادیان‌ الهی‌ به‌ میان‌ آمده‌ است، معنایی‌ بس‌ فراخ‌ و تجلیی‌ بس‌ روشنگر می‌یابد؛ پیروزیی‌ که‌ قطعیت‌ آن‌ در زمان‌های‌ خاص‌ تحقق‌ خواهد یافت‌ و با این‌همه‌ در هر گامی‌ که‌ برای‌ احقاق‌ حق‌ و ابطال‌ باطل‌ برداشته‌ می‌شود نیز ظهور می‌یابد و در پرتو آن‌ هر مصلحی‌ خود را عضوی‌ از سلسلۀ‌ به‌ هم‌ پیوستۀ‌ اصلاحگران‌ می‌یابد و با یقین‌ به‌ کامیابی‌ مسلکش‌ ناکامی‌‌ها را به‌ جان‌ می‌خرد. این‌ کتاب‌ شامل‌ چ‌هار گفتار است‌ که‌ سه‌ گفتار آن‌ حاصل‌ بحث‌ و گفتگو‌هایی‌ است‌ که‌ آیۀ‌الله‌ شهید دکتر بهشتی‌ در انجمن‌ اسلامی‌ پزشکان‌ داشته، و دیگری‌ بحثی‌ است‌ با عنوان‌ “تسلیم‌ حق‌ بودن” که‌ از میان‌ سلسله‌ بحث‌های‌ تفسیر قرآن‌ ایشان‌ انتخاب‌ شده‌ است. روش‌ بحث‌ و منش‌ گفتگوی‌ آن‌ عالم‌ عامل‌ نیز جای‌ بسی‌ تأمل‌ و تعمق‌ دارد. حاضران‌ در این‌ جلسات‌ هیچ‌ گاه‌ خود را شنوندۀ‌ صرف‌ نمی‌دانستند بلکه‌ شرکت‌ فعال‌ در این‌ جستجو را با میل‌ و رغبت‌ پذیرا می‌شدند و خود را در این‌ تلاش‌ سهیم‌ می‌یافتند. شهید آیۀ‌الله‌۱ بهشتی،۳ بهشتی‌ بحث‌ خود را با جستار در مفاهیم‌ رایج‌ گفتاری‌ آغاز می‌کند و گام‌ به‌ گام‌ جویندگان‌ مشتاق‌ حقیقت‌ را همراهی‌ می‌کند تا به‌ قرائتی‌ دست‌ یابند که‌ در تفسیر آن‌ مفاهیم‌ موفق‌تر است. از تشکیل‌ انجمن‌ اسلامی‌ پزشکان‌ تا جلسات‌ بحث‌ و گفتگویی‌ که‌ در این‌ کتاب‌ آمده‌ بیش‌ از ۱۹ سال‌ می‌گذشت. در طی‌ این‌ سال‌ها و به‌ تدریج‌ محفلی‌ علمی‌ و تشکیلاتی‌ برای‌ همکاری‌ و ایجاد ارتباط‌ بین‌ افراد مسلمان‌ جامعۀ‌ پزشکی‌ به‌ وجود آمده‌ بود و بعضی‌ از جلسات‌ آن‌ به‌طور مشترک‌ با اعضای‌ انجمن‌ اسلامی‌ مهندسین‌ که‌ آن‌ نیز قدمتی‌ دیرینه‌ داشته‌ تشکیل‌ می‌شد. از جمله‌ سخنرانان‌ این‌ جلسات‌ می‌توان‌ از چهره‌‌های‌ بارز مبارزات‌ آن‌ زمان‌ مرحوم‌ آیۀ‌الله‌ طالقانی، مرحوم‌ مهندس‌ بازرگان، استاد شهید آیت‌ الله‌ مطهری‌ و شهید آیت‌ الله‌ بهشتی‌ نام‌ برد. نکتۀ‌ جالب‌ توجه‌ اینکه‌ در حالی‌ که‌ صمیمیت‌ و دوستی‌ حاکم‌ بر فضای‌ این‌ جلسات‌ بوده، شنوندگان‌ خود را در بحث‌ و گفتگو با سخنرانان‌ آزاد می‌دیدند و همین‌ بر غنای‌ مباحث‌ مذکور افزوده‌ است. در میان‌ سؤ‌ال‌ کنندگان‌ نام‌ چهره‌‌های‌ آشنا مانند شهید دکتر فیاض بخش‌ و شهید دکتر لواسانی‌ نیز دیده‌ می‌شود که‌ بر جذابیت‌ بحث‌ها می‌افزاید. بحث‌ “تسلیم‌ حق‌ بودن” از میان‌ سلسله‌ بحث‌های‌ تفسیر قرآن‌ شهید آیت‌ الله‌ دکتر بهشتی‌ برگزیده‌ شد که‌ بین‌ سال‌های‌ ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۴ و در شامگاه‌ یکشنبۀ‌ هر هفته‌ در جمعی‌ که‌ پوشش‌ مبارزاتی‌ “هیئت‌ مکتب‌ قرآن” را برای‌ خود انتخاب‌ کرده‌ بود و به‌ طور سیار در منزل‌ افراد تشکیل‌ می‌شد ایراد شده‌ است. در میان‌ گردانندگان‌ و شرکت‌کنندگان‌ آن‌ جمع، که‌ از اقشار مختلف‌ بودند، نیز نام‌ شهدای‌ گرانقدری‌ چون‌ شهید صادق‌ اسلامی‌ و شهید علی‌ درخشان‌ به‌ چشم‌ می‌خورد. دست‌ تقدیر، همۀ‌ این‌ شهیدان‌ والامقام‌ را به‌ گواهی‌ مظلومیت‌ و حقانیت‌ حق‌ و ناپایداری‌ باطل‌ در فاجعۀ‌ تاسف‌انگیز هفتم‌ تیرماه‌ سال‌ شصت‌ فرا خواند.