کتاب شمس تبریزی پرسش نشر الهام

مشغول نوشتن دفتر دوم «فیلسوف دیوانه» بودم که جریان «فرصت مطالعاتی» پیش آمد. مدّتی سرگرم مقدمات این سفر بودم و سرانجام به لندن آمدم و کار اتمام آن دفتر و برخی از آثار دیگر را به بازگشت از سفر موکول کردم. موضوع اصلی دفتر دوم بحث درباره «چیستی فلسفه» و «کیستی فیلسوف» و طبعا کندوکاو درباره «پرسش»، و نقش و اهمیت آن در هویت فیلسوف است. در لندن برنامه اصلی‌ام تحقیق و پژوهش درباره موضوعی است مربوط به تاریخ فلسفه، و مشخّصا راجع به انتقال فلسفه به جهان اسلام و نقش فیلسوفان مسلمان در تأسیس فلسفه اسلامی با عنوان «تأثیر فلسفه نوافلاطونی بر فلسفه اسلامی» که به باور من ـ اگر نه مهم‌ترین ـ یکی از مهم‌ترین مباحث در مورد پیدایی و جریان فلسفه اسلامی است. حکایت این سفر مطالعاتی، و آمدن به دیار فرنگ، و آشنایی با این سرزمین، و مطالعه درباره موضوع تحقیق، و اهمیت آن، و نتایج و دستامدهای بسیار مهمّ این پژوهش، و نحوه همکاری دانشگاه با این جانب، ماجرای دور و درازی دارد که خلاصه آن را در اثری کوچک به نام «گزارشی کوتاه از فرصت مطالعاتی» نوشته‌ام و ان شاءالله به چاپ خواهد رسید. نکته‌ای که فعلاً می‌خواهم از این سفر بگویم این است که در کنار موضوع اصلی پژوهش، مثل همیشه ـ و البته این بار با فرصت و فراغ بال ـ به مسائل ذهن خودم نیز مشغول بوده‌ام و به خصوص درباره موضوعی عظیم، دائما اندیشیده‌ام و مطالب بسیاری را یادداشت کرده‌ام با عنوان «عبودیت و ابزار» که ان شاءالله در آینده آن را خواهم نوشت. در ضمن اندیشیدن به موضوع فوق، دو مبحث مرتبط با آن نیز به ذهنم آمد که می‌توانست به صورت دو دفتر کوتاه درآید. یکی مبحثی بود با عنوان «فلسفه ادبیات میخانه» که آن را نیز در این جا مشغول نوشتن هستم. دیگری مبحثی بود با عنوان «اخلاق و ادبیات پرسش» که برایم بسیار اهمیت دارد. هنگام اندیشیدن به آن، دیدم که با موضوع «تفسیر حسین پناهی» نیز مرتبط است و می‌تواند دفتر دوّم از این سلسله مباحث درباره تفسیر نوشته‌ها و اندیشه‌ها و خیالات حسین پناهی باشد. نکته دیگری که در این جا باید بگویم این است که سال‌ها پیش کتابی نوشته‌ام به نام مسئله چیست؟ و در آن جا ـ فکر می‌کنم برای نخستین بار ـ به مسئله‌شناسی، و طبقه‌بندی مسائل، و مباحث مرتبط با پرسش و سؤال پرداخته‌ام. بدین ترتیب می‌خواهم بگویم که حکایت «مسئله» و «پرسش» ـ با تفاوت ظریفی که میان این دو هست ـ حکایتی نیست که بتوان با نوشتن یک کتاب، از آن عبور کرد. به‌علاوه می‌خواهم بگویم که در این دفتر، بر سر آن نیستم که مباحث کتاب مسئله چیست؟ و دفتر دوم فیلسوف دیوانه را مطرح کنم؛ بلکه می‌خواهم دو «کلمه» بگویم. یکی این که در جهان هستیِ آدمی، ریشه پرسش کجاست، و این ریشه، با ریشه کلّ هستی و این عالم، چه نسبتی دارد. دوم این که وقتی کسی در زندگی خود، در وضعیت «پرسش» مستقر است، این وضعیت چه تأثیری در اخلاق و رفتار و ادبیات او دارد. حسین پناهی یکی از مصادیق کسانی است که در وضعیت پرسش، قرار داشته‌اند. در پایان، یکی دو سه نکته را بیان می‌کنم: ۱. در آغاز می‌خواستم نام این دفتر را «ادبیات پرسش» بگذارم؛ اما بعدا بنا به جهاتی ـ که گفتن برخی از آن‌ها فعلاً به صلاح نیست ـ آن را به «شمس تبریزی پرسش» تغییر دادم. یکی از آن جهات، این است که محتوای این اثر، وسیع‌تر از «ادبیات پرسش» است. ۲. بنا را بر این گذاشتم که همه مباحثی را که در باره حسین پناهی می‌خواهم بنویسم، ذیل عنوان کلّی «تفسیر پناهی» باشد. از این رو فیلسوف دیوانه را دفتر اوّل تلقّی کردم؛ این اثر را دفتر دوّم؛ و الباقی مباحث را ـ که فهرستش در پایان همین اثر آمده ـ دفاتر بعدی. ۳. هر چه در این دفتر آمده از آن من است مگر مواردی که مشخّص شده است؛ مثلاً بیتی از حافظ یا قطعاتی از آثار پناهی و غیره. ۴. امیدوارم این مباحث، برای خواننده گرامی مفید و قابل استفاده باشد و سبب تضییع وقت او نشود. ۵. نیز امید آن دارم که این دفتر فتح بابی باشد برای دفترهای آتیِ «تفسیر حسین پناهی». و هو المستعان نصرالله حکمت