در تاریخ معاصر ایران چهرههای بزرگ، نامآور و تأثیرگذاری سر برآوردهاند که هرچند در محیطها و زمانهای متفاوتی زیستند و صاحب دانشها، اندیشهها و عملکردهای گوناگونی بودند، اما هر یک بهگونهای، در وضعیت و شکلگیری ساختارهای فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسیِ مردم و کشور ما تأثیر گذاردند. آنان، خوب یا بد، درست یا نادرست، جامعه ایران را زیر نفوذ دیدگاهها، آراء و عملکردهای خود گرفتند و چهبسا افرادی از نسلهایی که از پی آنان آمدند، عقاید، راه و روش و کارکردهای آنان را تداوم بخشیدند.
پژوهش در زندگی، زمانه، اندیشه و کنشگری شماری از چهرههای بزرگ ایران معاصر، موضوع اصلی و مشترک مطالب این کتاب است. در پژوهشهایی که از نظر خوانندگان خواهد گذشت، در هر مورد، بنیادیترین و تأثیرگذارترین وجوه اندیشه هر شخصیت، برگزیده شده است. بنابراین، پژوهشهای حاضر، زندگینامهنویسی و یا دانشنامهنویسی نیست، بلکه دربرگیرنده موضوعهایی است که در سده اخیر، جامعه ایران را با چالشها، دگرگونیها و تأثیرات گوناگون روبهرو کرده است.