کتاب دانشگاه و آموزش عالی نشر نی

آزادی علمی در خلأ متحقق نمی‌شود. جوامع آزاد به نسبت زمینه‌های تاریخی خود و مراحل پرچالشی که از روند توسعه فکری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پیموده‌اند، توانسته‌اند به مقداری از آزادی علمی نیز دست بیابند. اجتماع علمی و دانشگاه‌ها، خود، زیرسیستمی از فراسیستم فرهنگ و جامعه‌اند و آزادی علمی آن‌ها بدون تعامل منطقی با محیط و فراسیستم و سیستم‌های مجاور قابل تصور نیست. آزادی علمی گاهی تا حد یک ایدئولوژی صنفی تقلیل داده می‌شود و حال آن‌که همان‌گونه که در فصول پیشین به آن اشاره شد، تنها بر اساس مبانی معرفتی و نظری و به‌منزله الزامی ساختاری و کارکردی برای جامعه علمی و دانشگاه‌هاست که معقولیت پیدا می‌کند و مدلل می‌شود. آزادی علمی گاهی به یک شعار مطلق‌اندیشانه تنزل می‌یابد، درحالی که به نوبه خود، معنایی مشروط و لوازمی دارد. به یک لحاظ می توان لوازم آزادی را به لوازم فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دسته‌بندی کرد.