کتاب تخیل مکالمه‌ای جستارهایی درباره رمان

میخاییل میخاییلوویچ باختین یکی از متفکران برجسته قرن بیستم است. از آن‌جا که تا همین اواخر عوامل گوناگونی دست به دست هم داده بودند تا شخصیت باختین کم‌اهمیت جلوه داده شود، بسیاری این ادعا را گزافه‌گویی می‌دانند. علاوه بر مشکلاتی که معمولاً در حرفه متفکران پرتوان و در عین حال نامتعارف مشاهده می‌شود، زندگی حرفه‌ای باختین پیچ‌وخم‌های خاص و منحصربه‌فردی نیز داشته است. برخی از این مشکلات، ویژه زمانه او بودند؛ دو دوره از پرثمرترین سال‌های زندگی باختین مصادف با تیره‌وتارترین ایام تاریخ اخیر روسیه است: دهه بعد از سال ۱۹۲۰ که کشور تحت تأثیر توأمان عواملی چون شکست در جنگ، انقلاب، جنگ‌های داخلی و قحطی به قهقرا می‌رفت و دهه بعد از آن یعنی دهه سی که باختین به قزاقستان تبعید شد و توده مردم در بیش‌تر نقاط روسیه شب طولانی استالینیستی را پشت سر می‌گذاشتند. در چنین سال‌هایی باختین حدود نُه کتاب گرانقدر با موضوع‌هایی مهم و متنوع مانند فروید، مارکس و حتی فلسفه زبان نوشت. طی این سال‌ها فقط یکی از کتاب‌هایش (کتاب داستایفسکی) با نام خود او چاپ شد. سه کتاب دیگر با نام‌های مستعار به چاپ رسیدند، بعضی از کتاب‌های او طی نقل مکان‌های اجباری‌اش گم شدند، بعضی از آن‌ها در چاپخانه‌ای که چاپ دست‌نویس مفصل باختین درباره رمان تعلیم و تربیت را تقبل کرده بود وقتی ارتش نازی آن را به آتش کشید، از بین رفتند، بعضی مثل کتاب روسیه معاصر به سبب توقیف نشریاتی که نوشته‌های باختین را پذیرفته بودند با تأخیر چهل و یک ساله به چاپ رسیدند و بقیه هم مثل کتاب مربوط به رابله به سبب تأکیدی که بر مسائل جنسی و اعمال فیزیکی بدن داشتند مناسب چاپ تشخیص داده نشدند.