کتاب اعترافات یک رمان‌نویس جوان

مقدمه

اومبرتو اکو از حوزه ی علمی و آکادمیک وارد حوزه ی ادبی شده است، هرچند به قول خودش همواره دغدغه ی داستانگویی و روایت پردازی داشته است. این را از آن جهت می گویم که تکلیف این کتاب، یعنی اعترافات یک رمان نویس جوان از همین بدو امر روشن شده باشد. البته این تکلیف روشن، به همین روشنی و به همین سادگی هم نیست. هرچه باشد، ما با متنی سروکار داریم دستکار آدمی چندوجهی که از دانش نظری گسترده ای برخوردار است و به قول معروف، عمری سرش توی متون کلاسیک و مدرن بوده است. اما جای امیدواری هست چون اکو می داند مطلبش را چطور بنویسد تا مخاطبش را پس نزند و بی شک، این را مدیون همان گرایش ادبی، همان گرایش روایت پردازی است.
اکو انگار پلی است میان گذشته و حال، میان بعید و ممکن، میان سنت و نوآوری، و میان پسند خاص و پسند عام. نمی گذارد حافظه ی تاریخی از دست برود و از سوی دیگر، آینده را پیش چشم مان پدیدار می کند. همین خاصیتِ واسط بودن، پل بودن، است که متن او را واجد توازنی علمی ـ ادبی می کند.
«اعترافات یک رمان نویس جوان» تحشیه ای است بر متن رمان نویسی اکو. این تحشیه اما، در مواردی از خود متن فراتر می رود و تصویری همزمان از اکوی رمان نویس و نظریه پرداز را به ما می نمایاند: بنیان های فکری، الگوهای نوشتاری و دلبستگی های او را در مقابل ما می گستراند. او انگار در این کتاب، خودِ نویسنده اش را زیر میکروسکوپ خودِ محقق اش گذاشته است و به بررسی آن پرداخته است؛ هرچند این دو خود را شاید نتوان به این سادگی از هم تفکیک کرد. به هرحال، اکو در این کتاب ـ اگر بخواهم به شیوه ی خود او «فهرست» کنم ـ از مولف الگو و مولف تجربی می گوید، از شخصیت های داستانی، از نحوه ی تاثیرپذیری ما از چنین شخصیت هایی، از تاویل کنندگان، از سازوکار داستان، از پدیده ای به نام «فهرست کردن» و از بسیاری موارد دیگر. لابه لای گفته هایش نیز متوجه رندی های خاص او می شویم.
در ترجمه ی انگلیسی کتاب، کلمات و عبارات و پاراگراف هایی به زبان های دیگر، از جمله لاتین و فرانسوی، در خود متن درج شده که در ترجمه ی فارسی نیز به همان صورت عمل شده و در صورت امکان در پانویس یا پی نویس معادل فارسی ذکر شده است. عبارت هایی هم بوده است از زبان لاتین قدیم که معادل انگلیسی آنها ذکر نشده و خواه ناخواه به زبان فارسی نیز ترجمه نشده اند. از آنجا که خود اکو همواره بر ترجمه ی انگلیسی کتاب هایش نظارت دارد احتمالاً اصرار از جانب خود او بوده، ضمن آنکه در این موارد معمولاً یکی دو عبارت غیرلاتین (ترجمه شده) در متن آمده است تا خواننده بداند با چه موضوعی سروکار دارد و رشته ی کار از دستش درنرود.
همچنین، برش هایی از آثار نویسندگان دیگر در این کتاب آمده است که سوای چند اثر ـ دن کیشوت ترجمه ی زنده یاد محمد قاضی، ایلیاد ترجمه ی زنده یاد سعید نفیسی، بائودولینو و آونگ فوکو ترجمه ی رضا علیزاده ـ باقی را مترجم کتاب حاضر برگردانده است. روان آن دو شاد و سپاس از جناب آقای علیزاده.

مجتبی ویسی

۱. نوشتن از چپ به راست

نام این کتاب، این مجموعه مقالات، را من اعترافات یک رمان نویس جوان گذاشته ام و هر کسی به درستی می تواند بپرسد چرا؛ چون به هرحال بنده دارم به سوی هفتادوهفتمین سال عمر گام برمی دارم.(۱) اما قضیه از این قرار است که من اولین رمانم، نام گل سرخ، را در سال ۱۹۸۰ منتشر کردم، یعنی به عبارتی، کارم را به عنوان رمان نویس فقط از بیست وهشت سال پیش آغاز کرده ام. خب، به همین دلیل من خودم را یک رمان نویس بسیار جوان و البته خوش آتیه می بینم که تابه حال فقط پنج رمان چاپ کرده است و در طول پنجاه سال بعد هم چندین رمان دیگر به چاپ خواهد رساند. این پروژه ی در حال انجام هنوز نیمه کاره است (در غیر این صورت که اصلاً «در حال انجام» معنا نمی داد)، ولی امیدوارم آن قدر تجربه اندوخته باشم که بتوانم راجع به شیوه ی نوشتنم چند کلمه ای بر زبان بیاورم. البته، برای آنکه از خط مشی اصلی این سری کتاب ها، یعنی مجموعه ی «گفتارهای ریچارد المن»، دور نیفتم، بیشتر بر شیوه ی نگارشم در داستان ها تکیه خواهم کرد تا مقالاتم؛ هر چند در حوزه ی شغلی خودم را دانش آموخته ای حرفه ای می دانم، اما در حوزه ی رمان نویسی، یک فرد تازه کار. من نوشتن رمان را از دوران کودکی آغاز کردم. اولین کاری که انجام می دادم، نوشتن عنوان بود، معمولاً الهام گرفته از کتاب های ماجراجویانه ی آن سال ها، داستان هایی در مایه ی همین دزدان دریای کارائیب. بعد بلافاصله تمامی تصاویر داستانم را نقاشی می کردم و سپس سر وقت فصل اول آن می رفتم. ولی از آنجا که همیشه با حروف درشت می نوشتم ـ به تقلید از حروف چاپی کتاب ها ـ بعد از نوشتن یکی دو صفحه خسته می شدم و کار را نیمه کاره رها می کردم. بدین ترتیب، هر یک از آن آثار من شاهکاری ناتمام به شمار می آیند، چیزی در ردیف سمفونی ناتمام شوبرت!
در شانزده سالگی، خب البته من هم مثل هر نوجوان دیگری، به نوشتن شعر رو آوردم. درست به خاطر ندارم نیاز شاعرانه بود که به شکوفایی اولین عشق (افلاتونی و البته بر زبان نیامده ی) زندگی ام دامن زد یا برعکس. ترکیب این دو واقعاً مصیبت بار است. به هرحال، همان طور که قبلاً اشاره کرده ام ـ البته به صورت گفته ای متناقض از زبان یکی از شخصیت های داستانی ام ـ ما دو نوع شاعر داریم: شاعران خوب، که شعرهای شان را در سن هجده سالگی می سوزانند، و شاعران بد، که تا عمر دارند شعر می گویند.(۱)