کتاب کرانه‌های غریب اثر آرنالدور ایندیرداسون نشر قطره

مجموعه‌ای که با نام «ادبیات پلیسی امروز جهان» عرضه می‌شود به‌مثابه تلاشی است برای آشنا کردن علاقه‌مندان جدی این ژانر با چشم‌انداز گسترده و متنوع آن در آغاز سده‌ی بیست‌ویکم و معرفی گونه‌های فرعی متعدد و متفاوتش که هرکدام جنبه‌ای از این ژانر پُرمخاطب را آشکار می‌سازند. مجموعه‌ی «ادبیات پلیسی امروز جهان» شامل چند زیرمجموعه است. «افق‌های دیگر» یکی از این زیرمجموعه‌هاست که می‌کوشد دریچه‌ای بگشاید بر قلمروهای جغرافیایی تازه، عرصه‌های اجتماعی نوین و بسترهای فرهنگی جدیدی که به ادبیات پلیسی امروز جهان راه یافته‌اند. آثاری که برای تحقق این مهم برگزیده شده‌اند در سه گروه می‌گنجند:

الف) نخست، رمان‌های پدید آمده در کشورهایی که سنت دیرین در ادبیاتِ جنایی/ معمایی را فاقدند، یا آنکه در این زمینه نسبتاً یا کاملاً نوپا هستند. بی‌تردید، درحال‌حاضر، پویاترین کانونِ نوآوری در ادبیات پلیسی کشورهای اسکاندیناوی هستند که در دهه‌های اخیر موفق شده‌اند آثاری در این ژانر پدید بیاورند که از هویتی مستقل برخوردارند و از تنوع و جذابیت نیز به‌ قدر کافی بهره برده‌اند. در میان این کشورها، جایگاه نخست مسلماً از آنِ سوئد است که هم پیشینه‌اش طولانی‌تر و پُربارتر است و هم تولیداتش از نظر کیفی و کمی بر دیگر کشورهای اسکاندیناوی برتری دارد. البته نروژ، دانمارک، فنلاند و ایسلند نیز در این عرصه حرف‌های زیادی برای گفتن دارند و همگی خاستگاهِ پلیسی‌نویسانِ برجسته‌ای بوده‌اند که آثارشان به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند. ایتالیا، اسپانیا و آلمان نیز از جمله کشورهایی به‌شمار می‌آیند که در آن‌ها سنتِ ادبیاتِ پلیسی از سابقه‌ای مقبول برخوردار است و به نمونه‌های پراکنده محدود نمی‌شود، بلکه شکلی جریان‌وار دارد (از فرانسه نام نبردیم چرا که در کنار انگلستان و ایالات‌ متحده، از طلایه‌داران ادبیات پلیسی قلمداد می‌شود که در پدیداری و تکوین این ژانر نقش تعیین‌کننده داشته‌اند). در دیگر کشورهای اروپایی نظیر یونان، پرتغال، هلند، روسیه و سایر کشورهای اروپای شرقی، گرچه با جریان‌های پلیسی‌نویسی روبه‌رو نیستیم، اما به نویسندگان و آثاری قابل‌توجه و گاه فوق‌العاده جالب برمی‌خوریم که ارزش دارد معرفی شوند. در آمریکای لاتین نیز ادبیاتِ پلیسی نسبتاً نوپاست و هنوز بدنه‌ای استوار نیافته است، ولی چندین پلیسی‌نویس توانمند از کوبا و آرژانتین و مکزیک و... توانسته‌اند با تک‌رمان یا مجموعه‌رمان‌هایی ارزشمند مطرح شوند و به عرصه‌ی جهانی ادبیات جنایی/معمایی راه بیابند. در آسیا، جز ژاپن، هیچ کشوری از سنتِ ادبیات پلیسی و جریانِ استوار این ژانر برخوردار نیست، اما نویسندگانی درخور توجه از چین، ترکیه، کشورهای خاورمیانه و... سر برآورده‌اند که بعضاً آثارشان به زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند و به‌نوبت، به معرفی رمان‌هایشان می‌پردازیم. شایان ذکر است که نباید از پلیسی‌نویسان استرالیا و آفریقای جنوبی هم غافل ماند، چرا که صداهایی مستقل و منحصرند.

ب) رمان‌هایی که گرچه نویسندگانشان آنگلوساکسون یا فرانسوی‌اند، ولی ماجرایشان در کشورهایی می‌گذرد که سُنتِ پلیسی‌نویسی در آن‌ها کم‌رنگ یا ناموجود است و کاوشگرشان نیز از همان کشور است. مشخصاً به این دلیل، با رمان‌هایی که در آن‌ها کارآگاهی غربی گذرش به سرزمینی دور می‌افتد و عمدتاً جنبه‌های شگفت‌انگیز و نامتعارف مکانِ وقوعِ داستان به‌شکلی سطحی و باسمه‌ای برجسته می‌شوند، متفاوت‌اند. در بهترین نمونه‌های این دست رمان‌ها، نویسنده، خواه به‌دلیل اقامت درازمدت یا پژوهش‌های ژرف از جامعه، فرهنگ، آداب و رسوم و شرایطِ سیاسیِ کشورِ موردِ نظر شناختی عمیق و دقیق و واقع‌گرایانه دارد و به ورطه‌ی ساده‌اندیشی و ابتذال نمی‌افتد. جوامع و چشم‌اندازهای جغرافیایی بسیار متنوعی دست‌مایه‌ی این‌گونه رمان‌ها شده‌اند که هند، ترکیه، مغولستان، تبت، نوار غزه، لائوس، لَپلَند (یا لیپونی) و زیستگاه قبایل زولو از آن جمله‌اند.

ج) جریان‌هایی ادبی با محوریتِ ملتی واقع در چارچوب سیاسی/جغرافیایی کشوری دیگر، به همت گروهی پلیسی‌نویسِ متعلق به همان ملت یا وابسته به آن یا عمیقاً آشنا با آن شکل گرفته‌اند. شاخص‌ترین نمونه‌اش جنبشی در ادبیاتِ جنایی/معمایی است که Tartan Noir (نوآر اسکاتلندی) نام گرفته است و پدیدآورندگانش گروهی پلیسی‌نویس اسکاتلندی هستند که آثارِ کارآگاهی‌شان را با الهام از سنت‌های ادبی این کشور و مشخصاً نوشته‌های رابرت لویی استیونسن و جیمز هاگ آفریده‌اند. «نوآر اسکاتلندی» که محل وقوع ماجراهایش عمدتاً ادینبورگ است، هویت و ماهیتی کاملاً متمایز و مجزا از ادبیات پلیسی بریتانیا دارد. دیگر نمونه‌ی شایانِ توجه، مجموعه رمان‌هایی را شامل می‌شود که ماجرایشان در زیستگاه‌های سرخ‌پوستانِ آمریکای شمالی می‌گذرد. نویسندگان آمریکایی یا کانادایی این آثار یا خود سرخ‌پوست‌تبارند یا، نظیر تونی هیلرمن، سال‌های دراز از عمرشان را در این زیستگاه‌ها سپری کرده‌اند. شخصِ اخیر پیوندش با سرخ‌پوستان چنان دیرپا و استوار بود که او را به برادری پذیرفتند. بعضی از این رمان‌ها، جدا از جذابیتِ روایی، در حد تک‌نگاری‌های قوم‌شناسی معتبر و سودمندند.