کتاب مردم‌شناسی ارگ بم نشر هنوز

یعقوبی، در سال ۲۷۸ هجری قمری، در کتاب البلدان صفحه ۶۲ از قلعۀ بم نام می‌برد و صفت قلعه را منحصراً در مورد آن استفاده می‌کند و آن را «قلعۀ بم» می‌نامد: «… و کرمان در طرف راست سیستان برابر "جوزجان" واقع است و شهر بزرگ‌تر کرمان "سیرجان" است و آن شهری است استوار و باشکوه که دلیر آن قهرمان است و شهرها و قلعه‌ها بر آن عبارت است از "بیمند" و "خناب" و " کوهستان" و " کردستان" و "مَغون" و "طمسکان" و "سروستان" و "قلعۀ بم" و "مَنوُ جان" "نرماشیر".»

ابن‌حوقل، در سال ۳۶۷ هجری قمری، در کتاب صوره‌الارض صفحه ۷۷ اطلاعات مفصل‌تری دربارۀ قلعۀ بم می‌دهد و به خصوص از استواری آن نام می‌برد و می‌نویسد: «شهر بم نخلستان‌ها و دیه‌های بسیار و هوایی سالم‌تر از جیرفت دارد. قلعه‌ای استوار و معروف در اندرون این شهر هست و سه مسجد دارد که در آن‌ها نماز جمعه برپا می‌شود: یکی مسجد "خوارج" واقع در بازار نزدیک خانۀ "منصوربن خردین" که امیر کرمان بود. دیگری مسجد اهل سنت در "محلۀ بزازان" و سوم مسجد "جامعی" در قلعه است. در مسجد خوارج بیت‌المال برای صدقات است و شمارۀ این خوارج اندک است، ولی توانگرند. بم بزرگ‌تر از جیرفت است و در آن‌جا پارچه‌های پنبه‌ای عالی و زیبا و بادوام می‌بافند که به سرزمین‌ها و شهرهای دور فرستاده می‌شود و مورد توجه قرار می‌گیرد. طیلسان‌هایی [ردا یا جامۀ بلند و گشاد] که در شهر تهیه می‌شود بسیار جالب‌توجه و قواره‌دار است و از دیبای نازک (رفرف) بافته میشود و جامه‌های عالی دیگر دارد که هر یکی کمابیش سی دینار ارزش دارد و این لباس‌ها در خراسان و عراق و مصر به فروش می‌رسد. عمامه‌های بلند معروفی نیز در آن‌ها تهیه می‌کنند که مردم عراق و مصر و خراسان را به آن‌ها رغبت فراوان است و پارچه‌های بم همچون پارچه عدنی و صنعانی بادوام و قابل‌نگهداری است و از ۵ تا ۱۰ سال [در نسخه‌ای: تا بیست سال] دوام دارد و پادشاهان آن‌ها را در گنجینه‌های خود نگاه می‌دارند. سلطان را در قدیم طرازی بود که مردم بم آن را تهیه می‌کردند و با مرگ وی، آن نیز از میان رفت.»

اصطخری، در سال ۳۴۰ هجری قمری، در کتاب مسالک‌الممالک صفحه ۱۴۳ نیز با اشاره به قلعۀ بم یادی از مسجد آن کرده و نوشته است: «در مسجد آن [بم] نماز آدینه کنند، در بازار "مسجد خوارج"، در محلۀ بزازان مسجد "اهل سنت"، و در قلعۀ شهر مسجد دیگری بود و بیت‌المال صدقات در مسجد آدینه دادند.»

-از متن کتاب-