کتاب صوتی جنگ سرد گروه مولفان یک ساعت تاریخ سفیر فرهنگ و هنر

وقتی توپ‌های جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ خاموش شد، بسیاری گمان کردند صلحی پایدار از راه رسیده است. اما خاکستر هنوز داغ بود و از دل آن شعله‌ای دیگر برخاست؛ نبردی بی‌صدا که در آسمان‌ها، زیر زمین، در رسانه‌ها و پشت میزهای مذاکره جریان یافت. کتاب «جنگ سرد» اثر بریتا بِجورنلوند با ترجمه روان مهدی حقیقت‌خواه، همین قصه را روایت می‌کند؛ قصه‌ای درباره چهل سال کشمکش خاموش میان دو قدرت پیروزِ جنگ، آمریکا و اتحاد شوروی، کشمکشی که جهان را به دو نیم کرد و زندگی میلیون‌ها انسان را زیر سایه هراس برد.

روایت کتاب از دوردست‌ها آغاز می‌شود: از انقلاب روسیه ۱۹۱۷ و تولد اندیشه کمونیسم که راهش با نظام سرمایه‌داری غرب از همان ابتدا جدا شد. این دو ایدئولوژی، هرچند زمانی متحد شدند تا نازیسم را شکست دهند، پس از پایان جنگ جهانی دوم دوباره در برابر هم ایستادند. آلمانِ ویران، نخستین صحنه این تقابل شد؛ کشوری که میان چهار قدرت تقسیم شد و به نماد جدایی شرق و غرب بدل گشت.

بجورنلوند خواننده را قدم‌به‌قدم در این مسیر می‌برد:

از روزهای تقسیم اروپا میان دو بلوک تا زمانی که در گوشه و کنار دنیا، جنگ‌های نیابتی شعله می‌کشید. کره و ویتنام به میدان آزمایش ایدئولوژی‌ها بدل شدند؛ جایی که هر اردوگاه می‌کوشید نفوذ دیگری را کم کند. در دل همین رقابت‌ها، بحران‌هایی چون بهار پراگ در چکسلواکی و ساخت و سپس فروپاشی دیوار برلین، نقاط عطفی شدند که کتاب با جزئیات زنده به آن‌ها می‌پردازد.

داستان جنگ سرد بدون سیاستمدارانش کامل نمی‌شود. نویسنده با زبانی ساده اما مستند، نقش رهبران آمریکا و شوروی را ترسیم می‌کند: از نیکسون و مشاور امنیت ملی‌اش هنری کیسینجر که با سیاست تنش‌زدایی به دنبال آرام‌کردن تب جنگ بودند، تا جیمی کارتر که با طرح شعار حقوق بشر دوباره فضا را ملتهب ساخت. این رفت‌و‌برگشت‌های سیاسی نشان می‌دهد چگونه تغییر دیدگاه یک دولت می‌توانست توازن جهانی را به‌هم بزند.

در فصل‌های میانی کتاب، خواننده با یکی از هولناک‌ترین سایه‌های این نبرد روبه‌رو می‌شود: رقابت تسلیحاتی هسته‌ای. آمریکا و شوروی انبارهای خود را از بمب‌های اتمی انباشته کردند و جهان بارها تا لبهٔ نابودی کامل پیش رفت. نویسنده فضای اضطراب و بی‌اعتمادی آن سال‌ها را به‌خوبی بازسازی می‌کند؛ دورانی که حتی کودکان مدارس با تمرین‌های «پناه‌گرفتن در زیر میز» بزرگ می‌شدند.

سرانجام، روایت به دهه ۱۹۹۰ می‌رسد؛ زمانی که دیوار برلین فروریخت و اتحاد شوروی از هم پاشید. اما کتاب یادآور می‌شود که پایان رسمی جنگ سرد، به‌معنای پایان تأثیرات آن نبود. میراث این دوران، از شکل‌گیری نهادهای بین‌المللی تا مرزهای سیاسی و زخم‌های اقتصادی کشورهای در حال توسعه، هنوز در جهان امروز قابل مشاهده است.

بجورنلوند در هشت فصل منسجم، این تاریخ پرتنش را از آغاز تا فرجام بازمی‌گوید؛ بی‌آن‌که در دام اصطلاحات پیچیده دیپلماتیک بیفتد. به همین دلیل، کتاب برای دانشجویان تاریخ و علوم سیاسی منبعی مستند و قابل‌استفاده است و برای علاقه‌مندان عمومی هم روایتی جذاب و قابل فهم از نیم‌قرنی است که دنیا را زیر سایهٔ جنگی خاموش نگاه داشت.

جنگ سرد نه‌فقط یک گزارش تاریخی، بلکه داستانِ دنیایی است که در دو سوی دیوار ایدئولوژی نفس کشید، ترسید و امیدوار ماند. خواندن این کتاب فرصتی است برای درک این واقعیت که چگونه تصمیم‌های قدرت‌های بزرگ می‌تواند سرنوشت مردم عادی در قاره‌های دور را رقم بزند و چگونه زخم‌های چنین دورانی هنوز در سیاست جهانی امروز قابل ردیابی است.