کتاب جنگ ویتنام گروه مؤلفان یک ساعت تاریخ نشر سفیر فرهنگ و هنر

کتاب «جنگ ویتنام / تاریخچه‌ای از آغاز تا پایان» ترجمه‌ی نیلی انصار و منتشرشده توسط نشر سفیر، یکی از روشن‌ترین روایت‌ها از جنگی است که نیم قرن گذشته را در حافظه‌ی سیاسی و انسانی جهان حک کرده است. اثری کوتاه اما پرمایه که در هفتاد و هفت صفحه، تصویری موجز، دقیق و تحلیلی از طولانی‌ترین نبرد قرن بیستم ارائه می‌دهد؛ نبردی که نه‌فقط دو کشور، بلکه دو جهان‌بینی را در برابر هم قرار داد.

ماجرا از جایی آغاز می‌شود که جهان، هنوز از زخم‌های جنگ جهانی دوم التیام نیافته بود. اتحاد موقت میان ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، پس از شکست آلمان نازی، به پایان رسید و جهان در مسیر تازه‌ای از رقابت ایدئولوژیک فرو رفت. دو ابرقدرت پیروز، این بار نه با تفنگ، بلکه با نظریه‌ها و مرزهای فکری به جنگ هم رفتند؛ و ویتنام، سرزمینی کوچک در آسیای جنوب شرقی، ناخواسته به میدان این تقابل بدل شد.

کتاب در فصل نخست، «گذشته ویتنام»، ریشه‌های تاریخی این سرزمین را واکاوی می‌کند؛ سرزمینی که قرن‌ها میان استقلال و استعمار دست‌و‌پا زده است. نویسندگان با زبانی روشن و تحلیلی، زمینه‌ی حضور استعمار فرانسه و ظهور جنبش‌های آزادی‌خواهانه را شرح می‌دهند. در فصل «خروج فرانسه»، ماجرای تأسیس گروه استقلال‌طلب ویت‌مین به رهبری هو شی مین روایت می‌شود؛ رهبری که چهره‌اش میان قهرمان ملی و انقلابی جهانی در نوسان است. کنفرانس ژنو در سال ۱۹۵۴، استقلال ویتنام را به رسمیت شناخت اما در همان لحظه، بذر دوپارگی را کاشت: کشور از مدار هفدهم شمالی به دو بخش تقسیم شد؛ شمال کمونیست زیر نفوذ شوروی و جنوب کاپیتالیست زیر حمایت آمریکا.

ریشه‌های جنگ ویتنام در همین تضاد نهفته است: تقابل آرمان برابری‌طلبانه‌ی شرق با جاه‌طلبی اقتصادی غرب. نویسندگان در فصلی با عنوان «ایالات متحده و نگو دین دیم» نشان می‌دهند که چگونه واشنگتن در پی خلأ قدرت ناشی از خروج فرانسه، پای در ویتنام گذاشت و با حمایت از حکومت جنوب، وارد یکی از طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین درگیری‌های تاریخ شد.

در بخش «جنگ مقاومتی علیه آمریکا آغاز می‌شود»، کتاب لحنی مستند و پرتنش به خود می‌گیرد. توصیف عملیات‌ها، اعتراضات مردمی و شکل‌گیری جبهه‌ی مقاومت ویتنام شمالی، با نثری دقیق و بدون اغراق ارائه شده است. سپس در فصل «آمریکایی‌سازی»، گسترش جنگ و حضور مستقیم نیروهای نظامی ایالات متحده به تصویر کشیده می‌شود؛ حضوری که نه‌تنها میدان نبرد، بلکه وجدان جامعه‌ی آمریکایی را نیز به لرزه درآورد. فصل «پشت جبهه‌های آمریکا» یکی از بخش‌های قابل‌توجه کتاب است؛ جایی که نویسندگان با نگاهی جامعه‌شناختی، تظاهرات ضدجنگ، جنبش‌های دانشجویی و بحران اخلاقی در ایالات متحده را روایت می‌کنند.

در ادامه، فصل «ویتنامی‌سازی و رئیس‌جمهور نیکسون» نشان می‌دهد که چگونه آمریکا، زیر فشار افکار عمومی، تلاش کرد مسئولیت جنگ را به نیروهای بومی واگذارد و از باتلاق سیاسی خود بیرون آید. اما این استراتژی نیز نتوانست روند شکست را متوقف کند. در نهایت، کتاب با فصل پایانی «پایان جنگ ویتنام و پیامدهای آن» به نقطه‌ای می‌رسد که تاریخ با واقعیتی تلخ روبه‌رو می‌شود: توافق پاریس در سال ۱۹۷۳ زمینه‌ی خروج آمریکا را فراهم کرد، اما دو سال بعد، با سقوط سایگون در ۱۹۷۵، ویتنام شمالی پیروز شد. جنگی که بیش از یک میلیون ویتنامی و ۵۸ هزار آمریکایی را به کام مرگ کشاند، به نمادی از شکست غرور و قدرت‌طلبی تبدیل شد.

نثر کتاب در عین سادگی، صلابت تاریخی خود را حفظ کرده است. نویسندگان با پرهیز از شعار، روایت را میان داده‌های مستند و نگاه انسانی متعادل می‌کنند. آن‌ها جنگ را نه فقط به‌عنوان نبردی نظامی، بلکه به‌مثابه تابلویی از کشمکش ایدئولوژیک شرق و غرب می‌نگرند؛ جهانی که در آن انسان، قربانی نظام‌هایی می‌شود که وعده‌ی آزادی می‌دهند اما بند تازه‌ای بر پای او می‌نهند.

ترجمه‌ی نیلی انصار نیز بر شفافیت و روانی متن افزوده است. دقت در واژه‌گزینی و حفظ ساختار تحلیلی اثر، باعث شده کتاب برای خواننده‌ی فارسی‌زبان هم مستند و هم قابل‌درک باشد.

در نهایت، «جنگ ویتنام» تنها روایتی از یک نبرد تاریخی نیست؛ بلکه تاملی است بر غرور قدرت، سرنوشت ملت‌ها و هزینه‌ی ایدئولوژی‌ها. این کتاب برای کسانی نوشته شده که می‌خواهند در زمانی کوتاه، تصویری روشن از پیچیده‌ترین جنگ قرن بیستم به دست آورند — جنگی که نه در میدان، که در ذهن و وجدان بشر ادامه یافت.