کتاب جنگ شوروی و افغانستان گروه نویسندگان نشر سفیر فرهنگ و هنر

کتاب «جنگ شوروی و افغانستان» نوشته‌ی گروه مؤلفان مجموعه‌ی «یک ساعت تاریخ»، روایتی فشرده اما پرکشش از یکی از طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین جنگ‌های قرن بیستم است؛ روایتی که در مرز میان گزارش تاریخی و تأمل انسانی حرکت می‌کند و از خلال اسناد و روایت‌ها، چهره‌ی واقعی نبردی را بازمی‌سازد که مرزهای سیاست، ایدئولوژی و انسانیت را درهم شکسته است. نویسندگان با زبانی روشن و لحنی تحلیلی، چگونگی اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۷۹ و پیامدهای عمیق نظامی، سیاسی و اجتماعی آن را به تصویر می‌کشند. اثر نه‌تنها گزارشی از وقایع، بلکه روایتی از کشوری است که در میانه‌ی تاریخ و قدرت گرفتار آمد؛ سرزمینی که از دل کوه‌ها و بیابان‌هایش پژواک صدای ملتی به گوش می‌رسد که میان مقاومت و ناامیدی در نوسان بوده‌اند.

ماجرای کتاب از شرح زمینه‌های تاریخی آغاز می‌شود؛ از کودتای کمونیستی سال ۱۹۷۸ در کابل تا تصمیم نهایی کرملین برای مداخله‌ی مستقیم. در این مسیر، مؤلفان با دقتی مستند و نگاهی بی‌طرفانه، روند اشغال و مقاومت را گام‌به‌گام بازمی‌گویند. روایت آنان تنها به جغرافیای افغانستان محدود نمی‌ماند، بلکه با گسترش نگاه، به رقابت دو ابرقدرت در دوران جنگ سرد می‌رسد؛ رقابتی که افغانستان را از کشوری کوچک و منزوی، به صحنه‌ای جهانی از کشاکش ایدئولوژی‌ها بدل کرد. در پس این تصویر کلان، نویسندگان به زندگی مردم عادی می‌پردازند؛ به آوارگی خانواده‌ها، فروپاشی ساختار اجتماعی، و رنجی که از دل تاریخ ویران‌شده سر برمی‌آورد. توصیف آن‌ها از زندگی در سایه‌ی بمباران و فقر، کتاب را از سطح گزارش به تجربه‌ای انسانی ارتقا می‌دهد.

در میانه‌ی اثر، روایت به بیرون از مرزهای افغانستان گسترش می‌یابد. حضور قدرت‌های منطقه‌ای مانند پاکستان و ایران، و نقش ایالات متحده در حمایت از گروه‌های مقاومت، چهره‌ی جنگ را پیچیده‌تر می‌کند. این بخش از کتاب با نگاهی تحلیلی نشان می‌دهد که چگونه یک درگیری داخلی، در اثر دخالت خارجی، به بحرانی بین‌المللی بدل شد؛ بحرانی که بازتاب آن در مناسبات سیاسی و ایدئولوژیک جهان، تا دهه‌ها بعد ادامه یافت. نویسندگان، بدون قضاوت شتاب‌زده، نشان می‌دهند که تصمیمات قدرت‌مداران چگونه بر سرنوشت مردمانی بی‌دفاع سایه افکند و افغانستان را به نمادی از تقابل میان شرق و غرب در قرن بیستم تبدیل کرد.

در ادامه، فصل «پیامدهای جنگ» چون نقطه‌ی اوج روایت، مخاطب را با چهره‌ی ویرانگر نتایج این نبرد روبه‌رو می‌کند. این فصل تصویری روشن از تأثیر جنگ بر ساختار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی افغانستان ارائه می‌دهد؛ کشوری که پس از خروج نیروهای شوروی نیز از زخم‌های خود رهایی نیافت. نویسندگان با تکیه بر شواهد تاریخی، به رابطه‌ی مستقیم میان جنگ افغانستان و فروپاشی اتحاد شوروی اشاره می‌کنند؛ تحلیلی که نشان می‌دهد چگونه بار یک درگیری منطقه‌ای توانست شانه‌های یک امپراتوری را خم کند. در خلال این روایت، از وضعیت پناهندگان، ظهور گروه‌های تندرو مذهبی و بحران انسانی گسترده‌ای سخن به میان می‌آید که تا امروز نیز اثراتش ادامه دارد. این بخش از اثر با لحنی اندوه‌ناک و مراقبه‌وار، حس سنگینی را در ذهن خواننده بر جای می‌گذارد؛ گویی تاریخ هنوز زخم‌های خود را بر پیکر انسان می‌نگارد.

در پس این ساختار چندلایه، روح پژوهش و انسجام فکری احساس می‌شود. گروه مؤلفان مجموعه‌ی «یک ساعت تاریخ» – که از پژوهشگران و نویسندگان حوزه‌ی تاریخ معاصر تشکیل شده‌اند – کوشیده‌اند تا با وجود اختصار متن، روایتی جامع و درعین‌حال قابل‌فهم از یکی از مهم‌ترین رخدادهای قرن بیستم ارائه دهند. قلم آنان نه در دام جانبداری می‌افتد و نه به سردی گزارشگری فروکاسته می‌شود، بلکه میان واقعیت و تأمل تعادلی ظریف برقرار می‌سازد. ترجمه‌ی فارسی کتاب به قلم نیلی انصار نیز در حفظ همین تعادل نقش بسزایی دارد؛ ترجمه‌ای روان و دقیق که توانسته است ریتم و تنوع لحن متن اصلی را به‌خوبی منتقل کند و مخاطب فارسی‌زبان را با جهان سنگین اما زنده‌ی اثر روبه‌رو سازد.

در پایان، «جنگ شوروی و افغانستان» تنها بازگویی یک جنگ نیست، بلکه نگاهی است به رابطه‌ی پیچیده‌ی انسان با تاریخ و قدرت. کتاب از دل خشونت و آمار، پرسشی عمیق‌تر را طرح می‌کند: در جهانی که ایدئولوژی‌ها بر سر خاک می‌جنگند، جای انسان کجاست؟ این اثر، در عین اختصار، تصویری کامل و اندیشمندانه از رویدادی به دست می‌دهد که هنوز پژواک آن در سیاست و وجدان جمعی جهان شنیده می‌شود. خواندنش برای دانشجویان تاریخ، علوم سیاسی و مطالعات منطقه‌ای سودمند است، اما بیش از آن، برای هر خواننده‌ای که می‌خواهد جنگ را نه در نقشه‌ها و گزارش‌ها، بلکه در سرنوشت انسان جست‌وجو کند، تجربه‌ای ماندگار خواهد بود.