کتاب تاریخ ادبیات روسیه جلد 2 نشر انتشارات امیرکبیر

این کتاب که از ۱۸۸۱ یعنی سال فوت داستایفسکی آغاز می‌شود در واقع ادامه مجلدی است درباره زمان‌های پیش از آن تاریخ، که اینک در دست تهیه دارم. این تاریخ را از این لحاظ برگزیده‌ام که نقطه مشخصی است اما به هیچ روی در تاریخ حیات ادبیات روسیه نقطه عطف حیاتی و مهمی نیست و بیش از آن که مشعر بر آغازی باشد مبین پایانی است: پایان عصر کلاسیک رئالیسم روس. اگر بخواهیم به سراغ خط کامل و پیوسته‌ای که این دو بخش از تاریخ را از یکدیگر مجزا می‌کند برویم باید تا حدود سال ۱۸۴۵ به عقب برگردیم یا تا حوالی ۱۸۹۵ جلو برویم. به این ترتیب پانزده سال اولی که جزو این تاریخ آمده دوران «پیری» است: این پانزده سال فصل خزان عصر بزرگ رئالیسم است: بزرگترین مرد این دوران تالستوی پیر است، که متعلق به نسل گذشته است و دومین فرد بزرگ آن نبوغ «پاییزی» چخوف است. فقط پس از ظهور رئالیسم انقلابی گورکی و از آن بیشتر پس از ظهور نهضت ضدرئالیسم سمبولیست‌هاست که دوره جدیدی آغاز می‌شود و این دیگر صرفاً یک «روشنایی میرنده» هنگام غروب آفتاب نیست. همه این چیزها تصمیم در این باره را که کدام‌یک از نویسندگان را باید در این مجلد جای داد و کدام‌یک از ایشان را جزو دوره پیشتر آورد دشوار می‌سازند. بجز در مورد تالستوی - که آنقدر بزرگ است که یک عمل جراحی از این قبیل را بر بتابد- ابا داشته‌ام از اینکه نویسندگان را بین دو بخش این تاریخ تقسیم کنم. نویسندگانی را که کارشان جزء اصلی و اساسی جنبش دهه‌های شصت و هفتاد است برای مجلد دیگر این کتاب در نظر گرفته‌ام و در بحث از آن دوره بدیشان خواهم پرداخت. از این قبیل‌اند مثلاً سالتیکیوف وگلب- اوسپنسکی، هر چند که بهترین بخش آثارشان پس از ۱۸۸۱ منتشر شده است. برعکس، سایر نویسندگان همان نسل، کسانی مانند لسکوف ولئونیتف را که در ایام جوانی با روزگار و زمان خویش همگامی و هماوایی نداشتند و شهرتشان در دهه هشتاد پا گرفت و از مرگ آنها به بعد همچنان دوام کرد در این مجلد آورده‌ام. در مواردی چند (خاصه در مورد فت) بحث از نویسندگانی را که در این مجلد به اختصار و اجمال برگزار کرده‌ام در مجلد دیگر کتاب با تفصیل بیشتری از سر خواهم گرفت.