کتاب سخنان پیر هرات نشر انتشارات امیرکبیر

کتاب سخنان پیر هرات مجموعه‌ای از سخنان و آثار خواجه عبدالله انصاری (398- 481ق) در مباحث عرفانی و تصوف است که به کوشش محمدجواد شریعت، گردآوری و منتشر شده است.

کتاب شامل سه بخش است:

بخش اول، دربردارنده پنج رساله زیر می‌باشد:

«دل و جان»

«واردات»

«الهی‌نامه»

«قلندرنامه»

«پرده حجاب» (معقولات)

بخش دوم: منقولات میبدی است که شامل آن بخش از سخنان پیر هرات منقول در «کشف الاسرار» میبدی است که به تصریح از او روایت شده است.

بخش سوم: پیوست‌ها، شامل واژه‌نامه و شرح اصطلاحات و فهرست آیات و عبارات و اشعار عربی و شرح نام‌های کسان و جای‌ها و فهرست راهنما و فهرست مآخذ تهیه مقدمه و حواشی کتاب است.

سبک خواجه عبدالله انصاری، همان شیوه مجلس‌گویان صوفی و اهل منبر است و آن را واسط نثر مرسل و نثر مصنوع می‌توان شمرد که نوعی وزن و حالتی از شعر در آن احساس می‌شود. اگرچه خواجه کوشیده است تا در اغلب موارد، این نثر موزون را با آوردن قوافی، به شعر نزدیک‌تر سازد، بسیار هم اتفاق افتاده است که تنها به وزن بس کرده و از آوردن سجع و قافیه، چشم پوشیده است. گاهی نیز کلام او به اشعار هجایی قافیه‌دار می‌ماند.

سخن پیرهرات، در اغلب موارد، شعری است منثور یا نثری است موزون و از سنخ کلام مصنوع و پرآرایه مترسلانی نیست که از قرن ششم پیروی از شیوه مترسلان تازی‌نویس را آغاز کرده‌اند. در سخنان پیرهرات، علاوه بر کاربردهای کهن دری، آثار لهجه هروی دیده می‌شود. عده‌ای از واژه‌هایی که خواجه به کار برده، اکنون در زبان محاوره فارسی زبانان افغانستان زنده است.

از جمله ویژگی‌های کتاب، آن است در شرح اصطلاحات عرفانی، کوشش شده است که معانی به زبان هرچه ساده‌تر بیان شود و خواننده را نه فقط در فهم مطالب متن یاری دهد، بلکه با دستگاهی از تعبیرات فنی صوفیانه که در مطالعه متون دیگر عرفانی، مفتاح و مشکل‌گشا تواند بود، آشنا سازد. در مقدمه‌ای که در ابتدای کتاب افزوده شده، مشرب فکری صوفیه و خدمت مهم پیر هرات به مکتب عرفانی خراسان، مورد بحث قرار گرفته است.