کتاب گولاگ نشر ثالث

«گولاگ» هم به ادارۀ اردوگاه های کار اجباری و زندان های سیاسی اشاره داشته و هم منظور از آن نظام کار اسیران و بردگان شوروی در انواع مختلف بوده است: اردوگاه های کار، اردوگاه های مجازات، اردوگاه های زندانیان سیاسی و مجرمان، اردوگاه های زنان، اردوگاه های کودکان و اردوگاه های موقتیِ پناهندگان. حتی واژۀ «گولاگ» در معنای گسترده تر نظام سرکوبگر شوروی را نیز در بر می گرفت، همان سلسله فرایندهایی که زمانی زندانیان آن را ماشینِ «چرخ گوشت» می نامیدند: بازداشت ها و دستگیری ها، بازجویی ها، واگن هایی که برای حمل ونقل زندانیان استفاده می شدند، کار اجباری، فروپاشی خانواده ها، سال هایی که در تبعید سپری می شدند و مرگ های زودهنگام و بی دلیل.

در تابستان ۱۹۱۸ لنین فرمان داده بود که «عوامل نامعتمد» در اردوگاه های کار اجباری در خارج از کلانشهرها حبس شوند اما اهمیت این اردوگاه ها از ۱۹۲۹ فزونی گرفت. در آن سال، استالین بر آن شد که به منظور سرعت بخشیدن به فرایند صنعتی شدنِ اتحاد جماهیر شوروی و استخراج منابع طبیعی از سرزمین های دور شمالیِ این کشور، که چندان قابل سکونت نبودند، از کار اجباری استفاده کند.

تعداد کل زندانیان در این اردوگاه ها معمولاً حدود دومیلیون نفر بود، اما تعداد کل شهروندان شوروی، چه زندانیان سیاسی و چه زندانیان جنایی که زندگی در این اردوگاه ها را تجربه کرده بودند، بسیار بیش تر از این بود. دقیق ترین برآوردها نشان می دهند که از ۱۹۲۹، همان زمانی که گولاگ شروع به توسعه و گسترش در سطح کلان کرده بود، تا ۱۹۵۳، یعنی زمانی که استالین درگذشت، در حدود هجده میلیون نفر در این سیستم عظیم جان خود را از دست دادند.

این کتاب شرح تاریخ گولاگ است. منظور از تاریخ گولاگ سرگذشت اردوگاه های کار اجباری شوروی است، یعنی خاستگاه این اردوگاه ها در انقلاب بلشویکی، توسعه و گسترش آن ها به منزلۀ بخش اساسی و بنیادین اقتصاد شوروی و فروپاشی آن ها پس از مرگ استالین.