کتاب جستارهایی در باب تمدن نوین اسلامی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

بعد از طرح بحث تمدن نوین اسلامی از سوی رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی، بیم آن وجود داشت که با افتادن این بحث بر سر زبان مسئولان بسیج و ائمه جمعه و مانند آنها، این موضوع بسیار مهم و سرنوشت‌ساز، در حد یک بحث شعاری و تبلیغیِ بی‌مایه و به تبع آن، موسمی، تقلیل پیدا نموده و خیلی زود به انزوا کشیده شود. بنابراین، تصمیم گرفتم با ورود عمیق به عرصه نظری این بحث، فارغ از نظرات ارزشمند رهبر انقلاب، صورت نظری این موضوع را در چارچوب یک بحث آکادمیک شکل دهم. برای این منظور، درس‌گفتارهای فلسفه تمدن نوین اسلامی را در ده جلسه در محل خانه اندیشمندان علوم انسانی آغاز نمودم. برای درس‌گفتارهای مورد اشاره مطالعات خوبی داشتم. از جمله به دیدگاه‌های فیلسوفان مکتب فرانکفورت در زمینه تمدن غرب و نیز متفکرین معاصر عرب در باب احیاء تمدن اسلامی مراجعاتی داشتم. پس از پایان درس‌گفتارهای مزبور، متن درس‌گفتارها تدوین و توسط انتشارات وزین سوره مهر چاپ شد. چه بسا آن کتاب، نخستین کتاب علمی‌ای محسوب می‌شد که در این عرصه در اختیار دانش‌پژوهان قرار می‌گرفت. بعد از انتشار کتاب فلسفه تمدن نوین اسلامی، بخشی از موضوع رساله دکتری خودم را نیز به رابطه عقلانیت نظری و عملی و تمدن نوین اسلامی اختصاص دادم و با ملاحظه سوابق پژوهشی و تالیفی که پیش از تحصیل در مقطع دکتری در ساحت مطالعات جهانی‌شدن و فرهنگ‌پژوهی داشتم، خیلی زود به عنوان صاحب‌نظر مباحث حوزه تمدن نوین اسلامی مورد مراجعه مراکز علمی و فرهنگی کشور قرار گرفتم. اکثر مراکز مورد اشاره، طالب ارائه سخنرانی علمی بودند و من نیز تلاش کردم برای سخنرانی‌های خود یک پازل محتوایی طراحی کنم. بعد از سپری شدن تقریباً شش سال، هفتاد درصد قطعات پازلی که طراحی کرده بودم کامل شد لذا بعضی از همکاران پیشنهاد دادند مجموعه سخنرانی‌های علمی به علاوه یادداشت‌ها، گفتگوها و چند مقاله‌ای که در این زمینه داشتم در قالب یک عنوان کتاب مستقل ساختاردهی و منتشر گردد.

بحث از تمدن نوین اسلامی، بحث آسانی نیست. اغراق نیست اگر بگویم که تمدن‌پژوهی، جزو عمیق‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث بین‌رشته‌ای و چند رشته‌ای در فلسفه، علوم انسانی و سایر علوم محسوب می‌شود، با این ملاحظه که وقتی از تمدن جدید سخن به میان می‌آید، منظور تنها بررسی موشکافانه تمدن‌های تاریخی نیست بلکه منظور تمدنی است که هر چند همین الان سطحی نازل از عینیت را داراست اما در آینده و در یک پروسه، تدریجاً و مرحله به مرحله به مثابه یک تمدن تجسم خواهد یافت و لذا آینده‌پژوهی در آن از جایگاه خاصی برخوردار خواهد بود. از طرف دیگر، نباید از نظر دور داشت که وقتی از تمدن نوین اسلامی صحبت می‌شود، منظور تمدن مهدوی (ع) و تمدن موعودِ عصر ظهور نیست بلکه منظور تمدنی است که با بضاعت مسلمین و مبتنی بر استنباطات دینی در دوران غیبت بروز می‌یابد و البته می‌تواند نقش مقدمه و بستر را برای تمدن مهدوی (ع) داشته باشد.

واقعیت این است که با وجود مباحث خوبی که طی شش سال اخیر در باب تمدن نوین اسلامی در مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی آغاز شده است، فقر ما در حوزه نظری تمدن نوین اسلامی قابل انکار نیست. حتی درباره فلسفه و ماهیت تمدن و مباحث تاریخی تمدن نیز کار چندانی در مراکز آکادمیک ایران صورت نگرفته و همچنان نوعی سطحی‌نگری و به تبع آن، ساده‌انگاری در این مباحث مشهود است.