کتاب تفسیر نگاره های ایرانی بر پایه نجوم عارفه صرامی نشر انسان‌شناسی

پژوهش پیش رو کوششی است در این راستا، و به‌رغم دشواری‌های عدیده‌ای که گریبان‌گیر چنین پژوهش‌هایی است، می‌توان این کوشش را پژوهشی ثمربخش دانست و گام‌هایی آغازین در این راه. در پژوهش نخست، عارفه صرامی می‌کوشد با روش «آیکون‌نگاری» به بررسی نقوشی موسوم به «ماهی درهم» در آثار هنری ایران بپردازد و آن را نقد و بررسی کند. ایشان پس از نقدی بر وجه تسمیه و نام‌گذاری این نقش نمادین در فرهنگ ایران، نه‌فقط تکرار آن را در تاریخ گسترده تصاویر در فرهنگ‌های گوناگون به‌نحوی مستند نشان میدهد، بلکه با کاربرد روش آیکون‌نگاری۷ این نقش‌مایه نمادین را با استناد به باورهای اسطوره‌ای درباره تنجیم و نجوم کهن تفسیر و تأویل می‌کند. بسط و گسترش معنای حاصل از این روش در دیگر حوزه‌های فکری، دینی، عقیدتی، و فلسفی که همان آیکون‌شناسی است، به پژوهش‌های دقیق دیگری نیاز دارد. با این همه، پژوهشگر به بنیاد شکل‌گیری ایده دوگانگی در ساختار فکری فرهنگ‌های گوناگون پرداخته است و از این طریق تحلیلی ساختاری از دوگانگی دو ماهی در صورت فلکی حوت ارائه می‌دهد و از تحلیل آیکون‌نگاری برای روشن‌کردن شکل‌گیری مفهوم دوگانگی به تحلیل ساختاری می‌پردازد و از این حیث روشی فراگیرتر اختیار می‌کند. بازنمود این ایده در آثار هنری مختلف چنان پایدار و مکرر است که نمی‌توان از تأثیر و تأثر آن در فرهنگ ایرانی-اسلامی غافل شد؛ موضوعی که متأسفانه در بسیاری از تفاسیر نمادها در فرهنگ ایران، به‌ویژه در حوزه تصاویر، یکسره نادیده انگاشته میشود. ازاینرو، این پژوهش می‌کوشد برای نخستین‌بار چنین رویکردی را در مورد نقشمایه «دوماهی» (ماهی درهم) در تصاویر هنر ایرانی-اسلامی در ارتباط با نجوم کهن و شناسایی برج حوت در منطقه‌البروج و انطباق آن با نمادپردازی پیکر انسان در بخش پا /ماهیچه در پیوند با ساختار دوگانه آن در بنیادهای فکری-فرهنگی مستند و محقق سازد. مسئله اساسی این پژوهش نقد روش‌شناختی حاکم در نحوه تفسیر و تحلیل تصویر از سویی، و جایگزینی این فضا با روش‌شناسی دیگری به نام آیکون‌نگاری از سوی دیگر است که در مطالعات تاریخ هنر در ایران هنوز چندان جایی باز نکرده است. کاربست چنین رویکرد و روشی البته ما را به ساحت‌های معنایی تازه‌ای از تفسیر تصویر در نگاره‌های ایرانی‌-اسلامی رهنمون خواهد ساخت.