کتاب جستارهایی در مسئولیت اجتماعی دانشگاه ایرانی و بحران های زیست محیطی جبار رحمانی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

مخاطرات و بحران‌های زیست محیطی،‌ بخشی غیر قابل انکار و مهم از شرایط زندگی در سرزمین ما است. تجربه تاریخی ایرانیان موید وجود مجموعه‌ی به هم پیوسته‌ای از دانش‌ها،‌ مهارت‌ها و تکنولوژی‌ها به همراه مشارکت فعالانه و خلاقانه ذی نفعان مختلف برای مواجهه با این بحران‌های طبیعی و مهار و پیشگیری از آنها بوده است. آنچه در جوامع بحران خیزی مانند ایران اهمیت دارد تلفیق این دانش‌ها و مهارت‌های فنی با مشارکت‌های مدنی و مردمی و نهادسازی برای مدیریت بحران‌های زیست محیطی است. سیلاب‌های بهار ۱۳۹۸ تجربه‌ای چندوجهی بود که فرصت‌ها و چالش‌های جدی را پیش روی جامعه ایرانی قرار داد. سه چالش عمده‌ای که این سیلاب‌ها آنها را برجسته‌تر کرد عبارتند از: ۱) غفلت از نظم طبیعت و بی‌توجهی به خرد تاریخی مردم ایران در رابطه با زیست بوم خودشان، در سیاستگذاری‌ها و مدیریت امروز ما امر متداولی است. ۲) ایدئولوژی توسعه آمرانه در ایران مدرن همراه با بی‌توجهی به دانش علمی و مدیریت بحران در تجربه‌های جهانی،‌ منجر به سست شدن بخش زیادی از زیرساخت‌های زیست محیطی جامعه ایران شده است. ۳) محدود کردن امکان تصمیم‌سازی به نهادهای خاص قدرت و عدم توجه به زمینه‌های مشارکت‌های مدنی و مردمی،‌ مانع از مدیریت موفق بحران‌های زیست محیطی و منابع طبیعی شده است. در نتیجه، ‌مساله منابع طبیعی و عرصه‌های زیست محیطی به یکی از حیاتی‌ترین مساله‌ها و چالش‌های جامعه معاصر ایران تبدیل شده است. بحران‌هایی که حول خشکسالی،‌ سیلاب‌ها، آلودگی هوا،‌ ریزگردها، انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری، و... در جریان هستند،‌ به خوبی نشان می‌دهند که مساله نه در طبیعت،‌ بلکه در مداخله غیرمنطقی و مخرب انسان در طبیعت شکل گرفته است،‌ به تعبیری دیگر مساله اصلی در خود انسان ایرانی است و لذا هدف اصلی همه برنامه‌ریزی‌ها، نه تغییر طبیعت ‌بلکه تغییر رفتار و ذهنیت انسان ایرانی در مواجهه با طبیعت باید باشد.