کتاب زمان های اجتماعی و تاریخی نشر انتشارات علمی و فرهنگی

19 مهر مصادف با سالروز تولد منوچهر آشتیانی، پژوهشگر فلسفه، جامعه شناس و مترجم ایرانی است. او زادۀ 19 مهر 1309 در سنگلج بود و خواهرزادۀ نیما یوشیج و از نوادگان میرزاحسن آشتیانی است. آشتیانی در سال 1971 از دورۀ دکتری دانشگاه هایدلبرگ فارغ‌التحصیل شد و از شاگردان کارل لویت و گادامر بوده است. گفتارهایی پیرامون شناخت مناسبات اجتماعی (1381)، جامعه‌شناسی شناخت کارل مانهایم (1384)، ماکس وبر و جامعه‌شناسی شناخت (1383)، کارل مارکس و جامعه‌شناسی شناخت (1386)، درآمدی به بحران جامعه‌شناسی جهانی معاصر (1388) و زمان‌های اجتماعی و تاریخی در جامعه شناسی و تاریخ (1398) برخی از آثار وی هستند پروندۀ زندگی منوچهر آشتیانی پس از یک دوره بیماری طولانی در 8 مهر 1399 بسته شد.

همان‌گونه که در فهرست ذکر شد، یکی از آخرین کتاب‌های او «زمان‌های اجتماعی و تاریخی در جامعه‌شناسی و تاریخ» است. این کتاب آشتیانی دربارۀ مفهوم «زمان» که همیشه بدیهی ‌‌پنداشته شده و در عین حال مبهم است، تألیف شده و می‌کوشد به پرسش‌هایی در باب معنای زمان در تاریخ و اجتماع پاسخ دهد؛ پرسش‌هایی چون: بداهتی که در مواجهۀ نخست با زمان درک می‌کنیم یا دسترس‌ناپذیری و ابهام در معنای آن از چه منشائی حاصل می‌گردد؟ آن معنای گسترده‌ و ژرف‌تر زمان آیا از خود جهان تاریخ (عالم بشریت) و تاریخ جهان (کیهان) بر می‌آید؟ اساساً رابطۀ میان این دو در بحث از زمان چگونه تبیین‌پذیر است؟ آیا آن‌طور که ایدئالیست‌های انتقادی می‌اندیشند، زمان و مکان تنها مقولات نظام‌دهندۀ ذهن مایند؟ آیا زمان‌بندی هر هستنده‌ای عین خود‌هستندگی آن است و زمان، چنان که هایدگر می‌گوید، تمامیت وجود است؟

نویسنده در تلاش برای توضیح این پرسش‌ها و جست‌وجوی پاسخ آنها کتاب را ذیل دو مقولۀ عمدۀ فرایند تاریخی زمان و جنبه‌های فلسفی آن تنظیم کرده است؛ به گونه‌ای که خواننده در مواجهه با مسئله زمان در پرتو اندیشه‌ای اصیل به طرح مسئلۀ بنیادی و نیز تقریری نوین از بحث، دست خواهد یافت. آشتیانی پس از بررسی فرایند تاریخی بحث زمان و تطور مفهومی آن در غرب و شرق تا آگوستین و سپس کانت، مانهایم و هایدگر به جامعه شناسی تاریخ نیز پرداخته است. او در سیری به هم پیوسته و منسجم از رویکرد جهان طبیعی یا به بیان خودش «رویکرد جهان‌شناختی دهرگرایانه»، پای به عالم اسطوره و تصورات الاهیاتی می‌نهد و در طی مسیر با تحلیل نمودشناسانۀ دیالکتیکی و هرمنوتیکی به محتوای موضوع زمان دست می‌یابد و از رویکرد فلسفی (فلسفۀ اجتماع و تاریخ) مسئله را می‌کاود.