کتاب تاریخ تحول دولت در اسلام نشر دانشگاه مفید

همان‌گونه که بسیاری از فیلسوفان قدیم به تکرار تاکید کرده‌اند، به‌زیستن و رستگاری در جمع به‌دست می‌آید؛ و جمعی زندگی کردن، مستلزم وجود دولت است. شاید نتوان زندگی را بدون دولت تصور کرد؛ گو این‌که زندگی در چارچوب دولت آغاز و پایان می‌یابد. بر این اساس مفهوم دولت به‌رغم پیچیدگی‌هایش، واقعیتی روزمره و در خور توجه است؛ ولی همان‌گونه که اندرو وینسنت در پیشگفتار خود بر کتاب نظریه های دولت می‌گوید، پرسش از چیستی دولت یکی از ساده‌ترین و در عین‌حال مبهم‌ترین پرسش‌هایی است که در مباحث سیاسی طرح می‌شود و پاسخ به این پرسش نیز به همان اندازه می‌تواند مبهم و ساده‌اندیشانه باشد؛ زیرا به گفته جان دیویی، فیلسوف امریکایی، به محض آن‌که ما واژه دولت را به زبان می‌آوریم، شمار بسیاری از اشباح فکری ظاهر می‌شوند و ذهن را تیره و تار می‌کنند. این مشکل زمانی دوچندان می‌شود که بخواهیم مفهوم دولت را در تمدنی بررسی کنیم که از لحاظ نظری چندان شفاف به این مفهوم نپرداخته است. با توجه به مطالب بالا، بررسی و ردیابی دولت و تحول‌های آن در جهان اسلام از دو جهت با دشواری زیادی روبه‌رو و نیازمند بررسی دقیق و عالمانه است: نخست آن‌که به دلیل پیچیدگی و ابهام در مفهوم دولت و، در بسیاری موارد، مشتبه شدن آن با مفهوم‌های هم‌خانواده‌ای چون جامعه، جماعت، ملت، حکومت و سلطنت، این مفهوم یکی از دشوار‌ترین مفهوم‌ها در عرصه سیاست قلمداد می‌شود. دوم، و مهم‌تر، آن‌که بررسی این مفهومِ مبهم در جهان اسلام و در تاریخ نقل و انتقال‌های قدرت در بین مسلمانان، گستره‌ای پر از ابهام را پیش روی محقق می‌گشاید و نیازمند بستن دیدگان بر روی برخی بحث‌ها و اتفاق‌ها است که می‌تواند مانعی برای اطلاق مفهوم دولت، به‌ویژه از نوع اسلامی آن، بر برخی از الگوهای دولت در جهان اسلام باشد. این امور، حکایت از نیاز به بررسی و تحقیق علمی پیرامون تاریخ تحول دولت در اسلام دارد، گو این‌که دانشجویان رشته علوم سیاسی نیز در دوره کارشناسی باید درسی با همین عنوان بگذرانند و نیازمند منبعی دقیق و عالمانه هستند. بر این اساس، معاونت پژوهشی دانشگاه مفید سفارش این پژوهش را به یکی از استادان توان‌مند در قلمرو مطالعات اسلامی داد که حاصل آن پیش روی شماست. از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر، بررسی یک موضوع و تحول‌ها و تطورهای آن در گستره تاریخی‌اش در جهان اسلام است. گرچه این گستره به‌همراه ابهام‌های مفهومی و تاریخی، مشکلی بر سر راه نویسنده محترم بود، ولی توانایی و اشراف وی بر موضوع، بر این دشواری‌ها چیره شد. امیدواریم این اثر نیاز استادان، پژوهشگران، دانشجویان محترم و دیگر علاقه‌مندان را برطرف ساخته و جایگاه شایسته خود را در بین پژوهش‌های اسلامی بیابد.