کتاب روش های پژوهش در روابط بین المللی نشر دانشگاه مفید

هنگامی که در سال ۱۳۶۶، کار علمی خود را در دانشگاه شهید بهشتی آغاز کردم، متوجه شدم دانشجویان عمدتاً جزوات اساتید را به عنوان منابع درسی مطالعه می‌کنند. کتاب خواندن خیلی رایج نبود و به آن صورت، کتب درسی فراوانی نیز وجود نداشت. اما ناگوارتر از این موضوع، فقدان متدلوژی در طبقه‌بندی مواد خام و استنباط و استنتاج علمی بود. جمع‌کردن توصیفی مواد خام بدون مفهوم‌سازی و کار تئوریک، روش مسلط مقاله‌نویسی و رساله‌نویسی بود. وقتی در اولین کلاس خود، مفروض، فرضیه و چارچوب نظری را مطرح کردم، عموماً دانشجویان ناآشنا بودند. این تجربه موجب شد تا اولین کار تحقیقاتی و علمی خود را در دانشگاه شهید بهشتی در رابطه با «روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل» به صورت کتاب بنویسم. «نگاه علمی» و قلم زدن «دور از دخل و تصرف‌های ذهنی» آنقدر مهم بود که خوشبختانه برای چندین دهه موفق شدم کلاسهای روش تحقیق را برای دوره‌های مختلف در دانشگاه‌های متعدد برای بیش از پنج هزار دانشجو تدریس کنم. اصولاً متد علمی به معنای علوم دقیقه در دانشگاه‌های آمریکا وارد مطالعات و تحقیقات علوم انسانی شد و در نیمه دوم قرن بیستم دورۀ فراز و نشیب و تکاملی خود را سیر کرد. اصالت کار میدانی و بهره‌گیری از مصاحبه، پرسشنامه، مفهم سازی، متدهای ریاضی و نظریه پردازی تحت تأثیر علوم دقیقه هستند. در نهایت محققان علوم سیاسی، اقتصاد سیاسی و روابط بین‌الملل به محدودیتهای کمی‌گرایی در این دسته از علوم پی بردند و تحقیقات مجموعه‌ای از متدهای کمّی و کیفی را شامل شد. اما اثرات کمی‌گرایان بر این علم بعد از دهه ۱۹۷۰ مثبت بوده به طوری که دقت فکری، دقت قلمی، تمرکز در مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی انباشتی را به ارمغان آورده است. هم‌اکنون رساله‌ای بدون طرح تحقیق متصور نیست و محقق آموخته تا وارد جزئیات شود و صرفاً بر گوشه‌ای از حقیقت‌های کلان متمرکز شود. این گونه است که علم و تحقیق جنبه‌های انباشتی پیدا می‌کند و میان محققان ارتباط متدلوژیک و نظری برای فهم پدیده‌های سیاسی و اقتصادی برقرار می‌شود. بر این پایه استدلالی، هر قدر متون متدلوژیک بیشتر در جامعۀ علمی ایران عرضه گردد، بر حساسیت‌های متدلوژیک دانشجویان و محققان افزوده خواهد شد و این به نفع علوم انسانی است زیرا که افراد را دقیق‌تر و متمرکزتر در مفاهیم و نظریه‌پردازی می‌کند. کتاب آقای کریستوفر لَمونت که هلندی هستند در امتداد تأثیرپذیری از «علمی شدن» روابط بین‌الملل که در دانشگاه‌های برتر آمریکا رایج است به رشتۀ تألیف در‌آمده است. در تقسیم‌بندی‌های این کتاب، عموم نکات کلیدی تحقیق علمی آورده شده و به صورت روشن، ترتیبی و نسبتاً دقیق بحث شده است. هر چند این کتاب، نمونه‌ها و مصادیق فراوانی را ارائه نکرده ولی قلم روان و منظم آن، خواننده را به فهم حساسیت‌های کمی و کیفی طبقه‌بندی‌های رشتۀ روابط بین‌الملل سوق می‌دهد. درک عمیق این کتاب محتاج آموزش استاد است و نمی‌توان صرفاً آن را مطالعه کرد و متوجه جزئیات شد. محتوای این کتاب لازم است با موضوعات، عناوین و مصادیق فراوانی تدریس شود تا دانشجو فرصت مقایسه و نحوۀ استفاده از متدهای آن را بیاموزد.