کتاب غرب آسیا، نظام بین الملل و همگرایی منطقه ای نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

از دیرباز مرزهای امن و مطمئن از اهداف دولت‌‌های ملی بوده است. دوری نقاط مرزی از پایتخت و مراکز مهم و اصلی کشورها از یک‌‌سو می‌‌تواند بستر اقدامات واگرایانه و ضد حاکمیتی از جمله تحریک مرزنشینان توسط مخالفان داخلی و خارجی را فراهم کند و از سوی دیگر زمینه‌‌‌ای برای جابجایی‌‌ها و مبادلات غیرقانونی، قاچاق و... باشد. امروزه این دغدغه‌‌ها در مناطق در حال توسعه بیشتر نمایان است. توجه به مناطق مرزی در برنامه‌‌های توسعه ملی کشورها جایگاه ویژه‌‌‌ای دارد؛ چراکه توسعه در ظرف امنیت امکان تحقق پیدا می‌‌کند و مرزهای امن شرط لازم امنیت ملی است. رویکردی واقع‌‌بینانه در انتخاب و گزینش راهبردها و سیاست‌‌ها، تامین امنیت مرزها از سوی دولت‌‌ها و در نظر گرفتن واقعیت‌‌های جغرافیایی نقاط مرزی و مرزنشینان زمینه تبدیل چالش‌‌ها و تهدیدها را به فرصت‌‌ها فراهم می‌‌کند؛ زیرا امن شدن مناطق مرزی توسعه آنها را به دنبال داشته و باعث افزایش ارتباطات و مناسبات بین کشورهای همجوار خواهد شد. این امر به نوبه خود زمینه همگرایی منطقه‌‌‌ای را فراهم خواهد کرد که در جهان امروز ظرف توسعه ملی واحد‌‌های همگرا در بستر هم‌‌افزایی ظرفیت‌‌ها به شمار می‌‌آید. در منطقه بزرگ غرب آسیا، ایران از جایگاه کلیدی برخوردار است. همسایگی با پانزده کشور در آب و خاک و داشتن مرزهای گسترده و متعدد نقش ایران را در تعاملات منطقه‌‌‌ای استثنایی کرده است. ارائه الگویی موفق از ارتباطات مرزی میان ایران و کشورهای همسایه برای تامین امنیت این مناطق می‌‌تواند مرزها را به عامل مهمی در هماهنگی، همکاری و همگرایی منطقه‌‌‌ای تبدیل کند. بر این اساس و با توجه به اینکه ایجاد امنیت در مناطق مرزی با روش‌‌های سنتی هزینه‌َبر، ناپایدار و تقریبا ناممکن است، ضروری است به روش‌های نوین و غیرمستقیم دست یافت که امنیت مرزها را تامین کند. از جمله این طرح‌‌های نو می‌‌توان به طرح پروانه گذر مرزی میان ایران و ترکمنستان اشاره کرد که چندین سال است در مرزهای دو کشور اجرا می‌‌شود و تاثیراتی به جای گذاشته است. در این گفتار و در چهارچوب طرح کلی کتاب که نگاهی نو به غرب آسیا و مسائل آن دارد، این مطالعه موردی ارائه می‌‌شود. در این بررسی پس از بیان نکات کلی و تعاریف نتایج پیمایش میدانی در زمینه پروانه گذر مرزی در مرزهای ایران و ترکمنستان ارائه خواهد شد که می‌‌تواند به الگو‌‌‌سازی در زمینه تعاملات مرزی و فراهم‌‌‌سازی شرایط همگرایی بین واحدهای ملی در بستر مرزهای امن و با حضور فعال مناطق مرزی توسعه‌‌یافته کمک کند.