کتاب تفسیر سوره مبارکه قدر نشر دانشگاه امام صادق (ع)

یک نکته مهم دیگر در خصوص بسمله، کتابت خاص «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم‌» است که برخلاف قاعده ادبیات عرب است. «بِسْمِ اللَّهِ» قاعدتاً به‌دلیل همزه وصلی که دارد، باید به صورت «بِاِسم اللَّهِ» نوشته شود و در قرائت و تلفظ، «بِسْمِ اللَّهِ» خوانده شود؛ چنانچه در تمام همزه‌های وصل قاعده این است و در دیگر آیات قرآن کریم نیز همین‌گونه است. فلذا هرجا همزه‌ وصلی وجود داشته باشد، همزه را می‌نویسند ولی قرائت نمی‌کنند؛ مثل کلمه «رَبِّ الْعَالَمِین‌» که همزه‌اش، همزه وصل است و در «العالمین» نوشته می‌شود ولی خوانده نمی‌شود. اما در «بِسْمِ اللَّهِ» علاوه بر اینکه قرائت نمی‌شود، نوشته هم نشده است و این نکته‌ عجیب و قابل تأملی است. در پاسخ به این سؤال که چرا این عبارت که از جمله بزرگ‌ترین و پرتکرارترین آیات قرآنی است، به‌این صورت نوشته شده، نظرات مختلفی در تفاسیر بیان شده است: ۱) بعضی از عالمان علوم قرآنی علّت این مسئله را تطبیق نوشتار با گفتار ذکر کرده‌اند؛ به‌این معنا که چون در هنگام تلفظ و قرائت لفظی، همزه‌ آن را نمی‌گوییم، پس نوشتار را هم با آن منطبق کرده‌اند. به نظر می‌رسد این علّت درست و صحیح نباشد، زیرا در این صورت می‌بایست تمام همزه‌های وصل در قرآن کریم این‌طور باشد، ولیکن این‌طور نیست و این مورد فقط در خصوص «بِسْمِ اللَّهِ» رخ داده است. ۲) برخی دیگر معتقدند چون اولین کاتبان وحی «بِسْمِ اللَّهِ» را این‌طور نوشته‌اند و سلیقه‌ ایشان این‌طور بوده، لذا برای احترام به نظر آنها، همزه‌ وصل در کتابت «بِسْمِ اللَّهِ» حذف شده است. به‌طور کلی در کتابت قرآن کریم اصل و مبنا این بوده که آنچه کاتبان نخستین در کتابت قرآن کریم انتخاب کرده و نوشته‌اند، توسط دیگر کاتبان متأخّر نیز تبعیّت و تقلید شده و از آن عدول نکرده‌اند، حتی اگر اشتباه نگاشته شده باشد. لذا مشاهده می‌شود که در بعضی آیات قرآن کریم، نگارش کلمه برخلاف قاعده‌ ادبیات عرب است، اما در طول قرون متمادی آن را تغییر نداده و اصلاح نکرده‌اند چون کاتبان نخست این‌طور نگاشته‌اند و مبنا، عدم تغییر در کتابت آیات قرآن کریم در طول تاریخ بوده است. این نظر نیز اگرچه از لحاظ تاریخی قابل بحث است، اما پاسخ کاملی نیست و یک مسئله‌ ذوقی است. ۳) برخی دیگر علّت این مسئله را چنین بیان کرده‌اند که چون قرآن کریم بر لغت و لهجه‌ قریش نازل شده است و قریش نیز همزه را تلفظ نمی‌کرده و آن را اخفاء می‌نموده، لذا همزه «بِسْمِ اللَّهِ» نیز به علّت کثرت کاربرد اخفاء شده است.