کتاب مرزداران ایرانی گنجه نشر موسسه تاریخ و فرهنگ دیار کهن

مرزهای فرهنگی ایران کهن بسیار فراتر از مرزهای سیاسی آن بوده است. آنچه فرهنگ ایرانی نامیده می­شود، مجموعه‌ای منسجم از دستاوردهای ­معنویِ مردمی است که در پهنه جغرافیایی ایران‌زمین زیسته و ماه و سال بر آنها گذشته است. آران از مناطقی است که در تکوین و پیدایش فرهنگ و ادب و هویت ایرانی نقش مهمی داشته­ و هفده شهر آن که در منابع به «هفده شهرِ قفقازی ایران» یاد شده زادگاه صدها شاعر، نویسند، عالم و فقیه و دانشمند ایرانی بوده است که تا پیش از قراردادهای ننگین گلستان و ترکمانچای جزئی از مام میهن محسوب می‌شد. در این میان «گنجه» از اهمیت و موقعیت ممتاز فرهنگی، اقتصادی و نظامی خاصی برخوردار بوده و از جمله زادگاه شاعر نامی ایران، نظامی گنجوی و صدها سخنور دیگر بوده است. متأسفانه حاکمان جمهوری آذربایجان در سال‌های گذشته برای زدودن فرهنگ و هویت ایرانی دیوار نوشته‌های مزار نظامی را برداشته و به جای آن ترجمه‌های نامفهومی را جایگزین آن کرده‌اند! در دوره جنگهای نابرابر روسیه تزاری علیه ایران، گنجه برای ایران و ایرانیان اهمیت نظامی و سیاسی و استراتژیک بسیاری داشت. مقاومت جانانه و تا پایجان «جوادخان زیاداوغلی» و شهادت وی و سربازانش در گنجه در منابع تاریخی به عنوان حماسه‌ای درخشان ثبت گردیده است.