کتاب رایگان تذکرةالاولیاء نشر فیدیبو

نقل است از مولوی، شاعر و صوفی اهل قونیه: «هفت شهر عشق را عطّار گشت  ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم»

این بیت نشان‌دهنده‌ی آوازه‌ی بلند عارفي بزرگ است که ادیبان و آثار پس از خودش را تحت تأثیر قرار داده است. فريدالدين عطار نيشابوری از بزرگان مشايخ تصوف ايران با نگارش آثار ویژه‌ای درباره‌ی عشق و بندگی جایگاه ویژه‌ای در میان صوفیان و ادبیات کلاسیک فارسی دارد. «تذکرةالاولیاء»، «الهی‌نامه»، «مصیبت‌نامه» و «مختارنامه» ازجمله آثار برجسته‌ی این شاعر بزرگ است که بخشی از گنجینه‌ ادبیات فارسی کهن هستند.

درباره کتاب تذکرةالاولیاء

کتاب تذکرةالاولیاء اثر جاودانه‌ی فريدالدين عطار نيشابوری است که شرح‌حال زندگی بزرگان اولیا و مشایخ صوفیه است. این اثر شامل 72 باب است که هرکدام از آن‌ها شرح زندگی یکی از عارفان و مشایخ تصوف است. این کتاب که در حوزه‌ی عرفان نگاشته شده سرشار از پند و اندرز و سخنانِ حکیمانه است. بعضی از باب‌های کتاب  عبارت‌اند از «ذکر امام صادق»، «ذکر اویس القرنی رضی الله عنه»، «ذکر حسن بصری رحمه اله علیه»، «ذکر مالک دینار رحمه اله علیه» و «ذکر محمد بن واسع رحمه الله علیه».

نثر کتاب تذكرة الاولیا ساده و در بخش‌هایی مسجع است و در آن کلمات عربی به‌کاررفته است که ممکن است برای خواننده‌ی امروزی کمی مشکل باشد اما باوجوداین، بامطالعه‌ی هر یک از این باب‌ها می‌توان به دنیای زبان و ادب قرن ششم و هفتم سفر کرد. نسخه‌ی الکترونیک کتاب تذکرةالاولیاء را فیدیبو منتشر کرده است و در همین صفحه برای خرید و دانلود موجود است. همچنین pdf کتاب «دلا گر عاشقی از عشق بگذر» از عطار را «انتشارات آگاهان ایده» در اختیار فیدیبو قرار داده است و خرید و دانلود آن در سایت و اپلیکیشن امکان‌پذیر است.

در گزیده تذکره الاولیاء می‌خوانیم

آن پروده نبوت، آن خوکرده فتوت، آن کعبه عمل و علم، آن خلاصه ورع و حلم، آن سبق برده به صاحب صدری، صدر سنت، حسن بصری رضی‌الله‌عنه، مناقب او بسیار است و محامد او بی‌شمار است. صاحب علم و معامله بود، و دایم خوب و حزن حق او را فراگرفته بود و مادر او از موالی‌ام سلمه بود. چون مادرش به کاری مشغول شدی حسن در گریه آمدی. ام سلمه رضی الله عنها پستان در دهانش نهادی تا او بمکیدی. قطره‌ای چند شیر پدید آمدی. چندان هزار برکات که حق ازو پدید آورد، همه از اثر شیر ام سلمه بود.

نقل است که حسن طفل بود، یک روز از کوزه پیغامبر علیه‌السلام آب خورد، در خانه‌ام سلمه. پیغامبر گفت: این آب که خورد؟

گفتند: حسن. گفت: چندان‌که از این آب خورد علم من به او سرایت کند. نقل است که روزی پیغامبر علیه‌السلام به خانه‌ام سلمه درآمد، حسن را در کنار وی نهادند. پیغامبر علیه‌السلام بدو دعا کرد. هرچه یافت از برکات دعای او یافت.

نقل است که چون حسن در وجود آمد او را پیش عمر آوردند. گفت: سموه حسنا فانه حسن الوجه. او را نام«حسن» کنید که نیکوروی است. ام سلمه رضی الله عنها پرورش و تعهد او قبول کرد، به‌حکم شفقتی که بر وی شیرش پدید آمد تا پیوسته می‌گفتی: اللهم اجعله اماما یقتدی به. خداوندا! او را مقتدای خلق گردان. تا چنان شد که صد و سی تن را از صحابه دریافته بود و هفتاد بدری را یافته، و ارادات او به علی بوده است رضی الله عنهماء و در علوم رجوع باز او کرده است و طریقت ازو گرفت، و ابتدای توبه او آن بود که او گوهر فروش بود. او را الحسن اللولوئی گفتندی، تجارت روم کردی، و با امیران و وزیران قیصد ستد و داد کردی رضی‌الله‌عنه. وقتی به روم شد و نزدیک وزیر رفت و ساعتی سخن گفت وزیر گفت:ما به‌جایی خواهیم شد اگر موافقت کنی.

گفت:حکم تراست، موافقت می‌کنم.

بفرمود تا اسبی برای حسن بیاوردند تا با وزیر بنشست و برفتند. چون به صحرا رسیدند حسن خیمه‌ای دید از دیبای رومی زده با طناب ابریشم و میخ‌های زرین در زمین محکم کرده. حسن به یکسو بایستاد و آنگاه سپاهی چند گران بیرون آمدند.

درباره فريدالدين عطار نيشابوری

فریدالدین ابو حامد محمد عطار نیشابوری، شاعر، صوفی و داروساز پرآوازه‌ی ایرانی است که زندگی‌اش به تعبیر «محمدرضا شفیعی کدکنی» در ابر ابهام است. به‌ گفته‌ی برخی از تاریخ‌نگاران او در سال 540 هجری قمری در نیشابور متولد شد و کودکی‌اش را در مکتب گذراند. او در آن زمان با حکایت و شرح زندگی بزرگان و اهل‌بیت آشنا شد که بازتابی از آن در کتاب تذکرةالاولیاء دیده می‌شود. او به تأثیر از پدرش با علم پزشکی و داروسازی آشنا بود و به طبابت نیز مشغول بود. عطار نيشابوری در اواسط زندگی‌اش با عرفان و تصوف آشنا شد و باقی عمرش را صرف آن کرد. او مرید شخص خاصی نبود ولی برخی معتقدند عطار از شاگردان «احمد نجم‌الدین کبری»، مشهور به شیخ ولی تراش از صوفیان و «مجدالدین بغدادی»، شاعر و عارف آن زمان بوده است. او در آن زمان راه زهد، گوشه‌گیری و تقوا را پیش گرفت و در طلب مشایخ و اولیا به ری، کوفه، مصر، دمشق، مکه، هندوستان و ترکستان سفر کرد. او سال‌ها به ریاضت و مجاهدت با نفس گذراند و  با نثری ساده همراه با سوزوگداز برآمده از دل اشعارش را سرود.

عطار نیشابوری در دوره‌ای زندگی می‌کرده که نیشابور به‌عنوان دارا لعلم شهرت داشته و مرکز تجمع علما و دانشمندان آن زمان بوده است. «ناصرخسرو»، شاعر بزرگ فارسی‌زبان و جهانگرد ایرانی، در عبورش از این شهر اوج شهرت، اعتبار و رونق بازرگانی را می‌بیند، زیرا در آن زمان حدود 13 کتاب‌خانه در آن‌ شهر وجود داشته است. این شهر با تمام جلالش با حمله‌ی مغول ویران می‌شود و گفته‌شده عطار نیشابوری نیز در این جنگ کشته می‌شود.

«جامی» شاعر، موسیقی‌دان، ادیب و صوفی مشهور فارسی‌زبان که در سده ۹ قمری می‌زیست درباره‌ی تحول اندیشه‌ی عطار نيشابوری داستانی را مطرح کرده است. طبق این داستان عطار در پی طلب روزی در دکانش مشغول به کار بوده است که بادرویشی روبه‌رو می‌شود. این درویش که در پی نان بود با بی‌توجهی عطار روبه‌رو می‌شود. درویش از او می‌پرسد: «تو که تا این حد به زندگی دنیوی وابسته‌ای، چگونه می‌خواهی روزی جان بدهی؟» عطار در پاسخ او می‌گوید: «مگر تو چگونه جان‌خواهی داد؟» در همان حال درویش کاسه‌ی خود را بر زمین می‌نهد و از دنیا می‌رود. این اتفاق عطار نيشابوری را دگرگون می‌کند و باعث می‌شود او راه حق را دنبال کند. صحت این داستان مشخص نیست و برخی بر این باور هستند از ابتدای کودکی، این شاعر سرشتی پاک داشته است.

عطار نيشابوری از نگاه دیگران

فريدالدين عطار نيشابوری صوفی و عارف تأثیرگذار بوده است و نام او در آثار بزرگانی همچون «شیخ محمود شبستری»، «صائب تبریزی»، «سیف فرغانی»، «ملا محسن فیض کاشانی» آمده است. «محمد عوفی» تاریخ‌نگار و ادیب اهل خراسان که هم‌زمان با عطار می‌زیسته است او را چنین معرفی می‌کند: «سالک جاده‌ حقیقت و ساکن سجاده‌ی طریقت». «حکیم سنایی» که از بزرگ‌ترین صوفیان و شاعران قصیده‌گوی  زبان پارسی است پیش از تر از این شاعر می‌زیسته است. «سنایی» عرفان را به‌طورجدی وارد مضامین و سبک شعر کرده و بسیاری از شاعران ازجمله عطار نيشابوری را تحت تأثیر خود قرار داده است. مولوی درباره‌ی این دو این‌چنین سروده است:

عطار روح بود و سنایی دو چشم او                  ما از پی سنایی و عطار آمدیم        

روز ۲۵ فروردین در تقویم ایران روز ملی عطار نيشابوری نام‌گذاری شده است.

آثار ماندگار فريدالدين عطار نيشابوری

عطار نيشابوری که گاهی با تخلص فرید شناخته‌شده است آثار مهم و گران‌بهایی از خود به‌جا گذاشته است. او در اشعارش به هم نامی‌اش با پیامبر اسلام اشاره می‌کند و برخلاف شاعران آن دوره در ستایش حکام یا خلفا شعر نسروده و دراین‌باره خودش گفته است:

به عمر خویش مدح کس نگفتــم                دری ازبهر دنیا من نسفتـــــــم

او در آثارش تمثیلات و حکایت‌هایی را بیان می‌کند که حیوانات شخصیت اصلی آن‌ها هستند. این ویژگی بارز قلم عطار نيشابوری را می‌توان در منطِقُ‌الطَّیِّر یا مقامات‌الطیور دید. منطق‌الطیر شامل 4600 بیت است که مهم‌ترین مثنوی این شاعر بزرگ و یکی از مشهورترین مثنوی‌های تمثیلی زبان فارسی است. این مثنوی داستان گروهی از مرغان است که در جستجوی سیمرغ، پادشاهشان هستند. آن‌ها به راهنمایی هدهد راه می‌افتند و درراه از هفت مرحله‌ی سهمگین عبور می‌کنند که باعث می‌شود بسیاری از آن‌ها از این راه بازبمانند. پس از عبور از این هفت مرحله که مشابه هفت‌خان در داستان رستم است تنها سی مرغ باقی می‌ماند. زمانی که آن‌ها به خود نگاه می‌کنند متوجه می‌شوند آنچه در جستجویش بوده‌اند حال در وجودشان است. این مراحل عبارت‌اند از طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فنا که به تعبیر عطار نيشابوری راه یافتن حقایق هستند.

ابتدای کار سیمرغ ای‌عجب                    جلوه‌گر بگذشت برچین نیم شب

در میان چین فتاد از وی پری                  لاجرم پرشور شد هر کشوری

هرکسی نقشی از آن پر برگرفت               هر که دید آن نقش کاری درگرفت

آن پر اکنون در نگارستان چین‌ست           اطلبو العلم و لو بالصین ازین‌ست

گر نگشتی نقش پر او عیان                     این‌همه غوغا نبودی در جهان

این‌همه آثار صنع از فر اوست                 جمله انمودار نقش پر اوست