کتاب نظریه سیستم‌های پیچیده

کتاب «نظریه سیستم‌های پیچیده» اثری از «شروین وکیلی» است. او با توجه به نیاز جوامع علمی و دانشجویان کتابی نوشته که سعی کرده تمام مباحث مربوط به سیستم‌های پیچیده را در آن بیان کند و توضیح دهد. می‌توان به جرات گفت که پیش از این کتاب، اثر منسجم و جامعی درباره‌ی این موضوع در بازار کتاب ایران وجود نداشت و از همین جهت می‌توان این کتاب را اثری ارزشمند و مفید به شمار آورد. کتاب نظریه سیستم‌های پیچیده در سال 89 در انتشارات نشر شورآفرین منتشر شده است.

مروری بر فصل‌های کتاب نظریه سیستم‌های پیچیده

بخش اول، پیش‌داشت‌های فلسفی: مهِ روند، شکست پدیده.
بخش دوم، سیستم: مفهوم سیستم، عناصر روابط، ورودی و خروجی، بازخورد، علیت.
بخش سوم، پویایی سیستم: فضای حالت، خط راهه، فضای حالت مجاز و غیرمجاز، درجه آزادی،  جذب کننده، دوشاخه‌زایی.
بخش چهارم، اطلاعات: تقارن، شکست تقارن، حشو و اطلاعات، آنتروپی، سیستم خودسازمان‌ده.
بخش پنجم، پیچیدگی: مفهوم پیچیدگی، ساختار و کارکرد.
بخش ششم، تنش: بقا، مرگ و تعادل، مفهوم تنش، نظم و آشوب، رخداد، کنش، زمان و مکان، فرآیند، سیستم خودزاینده.
بخش هفتم، شناخت: بازنمایی، نماد، سیستم خودارجاع، روابط بازگشتی، ابَرچرخه، معنا، اطلاعات کارکردی و ساختاری، ارزش، جفت‌های متضاد معنایی، حافظه، تعمیم، هم‌ریختگی، آگاهی و خودآگاهی.
بخش هشتم، تمایز: مفهوم تمایز، تخصص، زیرسیستم، ارتباط، حالت، گذار حالت، کران‌مندی.
بخش نهم، سلسله مراتب: مفهوم سلسله مراتب، سطوح فراز، جزء و کل، هم‌افزایی.
بخش دهم، تکامل: منابع، آشیان، شایستگی، انتخاب طبیعی، سیستم تکاملی، من، دیگری و جهان.
بخش یازدهم، تاریخچه‌ی روش‌شناسی علم مدرن: تحویل‌گرایی، نگرش سیستمی، نظریه سیستم‌های پیچیده.

درباره کتاب نظریه سیستم‌های پیچیده

در این کتاب نویسنده به تفصیل و به طور جامع، آرای نظریه پردازان سیستمی، مسائل روش‌شناختی و تفاوت میان مکتب‌های گوناگون را بررسی کرده است. همانطور که نویسنده خود در مقدمه این کتاب اشاره می‌کند، این کتاب حاصل برداشت شخصی نویسنده از نظریه‌ی سیستم‌های پیچیده است. استخوان‌بندی نظریه، رویکردهای نظری و بخش عمده‌ی اصولی که در متن به آن‌ها اشاره شده، توسط نظریه‌پردازان سیستم‌های پیچیده پذیرفته شده است. با وجود این، چهارچوب‌های نظری این کتاب، برساخته‌ی شخص نویسنده است و مشابه آن در آثار سایر نویسندگان و محققان دیده نمی‌شود.

با توجه به بحث‌هایی که در این کتاب آمده، خودِ کتاب هم به یک سیستم پیچیده تبدیل شده است. بنابراین مفاهیمی که نویسنده به آن‌ها اشاره کرده، ارتباطاتی درونی با هم دارند. نویسنده توصیه می‌کند که این کتاب را دست کم دو بار پشت سر هم بخوانید، چون خیلی از واژه‌هایی که در آن به کار رفته تخصصی هستند و در انتهای کتاب، تعاریف و توضیحات آن‌ها آمده است. بنابراین با چند بار خواندن آن می‌توان به درک بهتری از محتوای کل اثر رسید. نویسنده همچنین کوشیده تا سنگینی محتوای کتاب را با استفاده از مثال‌ها و داستان‌های مرتبط با هر بحث، آسان‌تر کند. به این ترتیب هم کتاب از فضای خشک و یکدست خارج شده و هم درک مطالب آن آسان‌تر می‌شود.

در بخشی از کتاب نظریه سیستم‌های پیچیده می‌خوانیم

ما مه روند را به طور یک جا و کلی درک نمی‌کنیم. بلکه آن را به پدیده‌ها، زیرواحدها، عناصر و چیزهایی تجزیه می‌کنیم و آن چیزها را می‌شناسیم. کافی است به اطراف‌تان نگاه کنید و سعی کنید مه روند را ببینید. تا متوجه شوید که مه روندی در پیرامونتان دیده نمی‌شود. مه روند زیر تلنباری از چیزها از چشم پنهان شده است. انبوه اشیای کنده شده از پیکر مه روند است که امکان تجسم آن را به عنوان کلیتی انتزاعی برای‌مان فراهم می‌کند. ما زمینه‌ی هستی بیرونی‌مان را به کمک ابزارهای حسی‌مان جراحی می‌کنیم، و آن را به پدیده‌هایی منفرد و مجزا و خُرد تجزیه می‌کنیم.

چشم ما از آشفتگی در هم و برهم نورهایی که گویی در آن بیرون وجود دارد، در دامنه‌ای بسیار محدود، شکل‌های تر و تمیز و تفکیک شده‌ای را استخراج می‌کند و آن‌ها را به عنوان تصویر چیزهای بیرونی تحویل‌مان می‌دهد. گوش‌های‌مان از طیف عظیم ارتعاش‌هایی که در اطراف‌مان -و درون‌مان- وجود دارد، دامنه‌ی کوچک و مشخصی را انتخاب می‌کند و آن را به شکل عناصر زبانی و نشانه‌های معنادار تفکیک می‌کند و این ساخته‌های مصنوعی است که «صدای» مه روند را برای ما تداعی می‌کنند.

مه‌روند، زمینه‌ای خنثا و بی‌طرف است که فرآیندهای ذهن کاوشگر ما و ابزارهای حسی تجزیه گر ما، آن را به انبوهی از پدیده‌ها می‌شکنند. ما هرگز مه روند را لمس نمی‌کنیم، چون ماهیتی لمس ناشدنی دارد. ما ابزاری نداریم تا با آن هستی را درک کنیم. تنها حواسی داریم که از بلندپروازی‌های فلسفی بی‌بهره‌اند و به شکلی فروتنانه اما موثر فهم خود را به چیزها و پدیده‌ها محدود می‌کنند. اصولا شناخت چیزی جز همین فهم پدیده‌ها نیست. دستگاه شناختی ما، چه بخواهیم و چه نخواهیم، برای فهمیدن ماهیت هستی و دستیابی به واقعیتی بیرونی تکامل نیافته است. مغز ما برای زنده ماندن و زندگی کردن تخصص يافته است و ناگزیر است تا این کار را با اختراع کردن حقیقتی ذهنی انجام دهد، نه کشف واقعیتی عینی.