کتاب صوتی هفتمین رستخیز ناگهان شروین وکیلی موسسه سروش مولانا

هفتمین نشست رستخیز ناگهان، عصر روز دوشنبه 27 تیر ماه سال 1390 با سخنرانی دکتر شروین وکیلی با موضوع «من آرمانی و نظام‌های انضباطی در مثنوی» برگزار شد.

شروین وکیلی سخنان خود را اینطور آغاز کرد: "شاید خیلی از کسانی که مثنوی معنوی را خوانده‌اند، در این حس با من شریک باشند که داستان شیر و نخجیران در دفتر اول، دشواریاب می‌نماید و به شکلی دغدغه‌آفرین رمزپردازی‌ شده است. اما خوشبختانه امروز آن باور متعصبانه و ساده‌اندیشانه‌ای که دستیابی به نیت مؤلف را ممکن و مهم می‌دانست، منقرض شده است. از این رو سرِ آن ندارم که نیت پنهانی مولانای بلخی یا مقصود حقیقی و اصیل وی را بازسازی کنم. در مقابل، از فرصتِ تفسیر همچون مجالی برای جولان در متون و روایت‌های موازی و گاه بسیار دیرینه بهره‌ خواهم برد، بدان امید که معنایی بر داستانِ پیچیده و دلکش شیر و نخجیران بیفزایم..."

او در این نشست نخست ساختار و مضمون داستان شیر و نخجیران را وارسی کرد و سپس شرحی ساختارشناسانه از عناصر آن را ارائه داد.

 داستان شیر و نخجیران در مثنوی معنوی یکی از طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین داستان‌های این کتاب است و بخش مهمی از دفتر نخست مثنوی (که در کل چهار هزار بیت دارد) را به خود اختصاص داده است. این داستان گذشته از بافت روایی پیچیده‌تر و داستان‌های درونی‌اش، به دلیل بحث‌های بلند فلسفی و اخلاقی و تأکید راوی بر نظریه‌ عریان و صریح نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. شخصیت‌پردازی در این داستان، پیچیده و غیرمعمولی است. به شکلی که گاه درست معلوم نیست مولانا با کدام شخصیت همدلی بیشتری دارد.

شیر در ابتدای داستان از موضع اختیارگرا دفاع می‌کند و به دیدگاه جبرگرایانه و ضعیفِ نخجیران می‌تازد، و از این رو بیشتر با دید مولانا نزدیک می‌نماید. اما کمی بعد تن به جبر می‌دهد و در نهایت همچون نمادی از نیروهای شر مجسم می‌شود که نابود شدنش در قعر چاه نشانه پیروزمندی قوای نیک و فرازین است. یعنی گویی مولانا خود در مورد ماهیت شخصیت‌های این داستان به تصمیمی نهایی نرسیده و ایشان را به عنوان نمادهایی خالص برای مفاهیمی سرراست در نظر نگرفته است.

بخش بعدی سخنان دکتر وکیلی به ساختار داستان و مضامین اصلی آن یعنی جبر و اختیار و تدبیر و تقدیر، اختصاص داشت: «ستون فقرات داستان شیر و نخجیران، به رویارویی شکارچی و شکار مربوط می‌شود. داستان از لحظه‌ای شروع می‌شود که شیر -نیرومندترینِ شکارچیان- با نخجیران وارد گفتگو می‌شود و زمانی پایان می‌یابد که در کنش و ستیز با خرگوش -ناتوان‌ترینِ شکارها- به اوجی چشمگیر دست می‌یابد. بر خلاف سایر داستان‌های مثنوی، در این داستان بدنه‌ اصلی متن به بحث‌های فلسفی و استدلال‌های انتزاعی یا تفسیر آیات قرآن و احادیث اختصاص یافته است.»

دکتر شروین وکیلی در این سخنرانی به بحث مفصلی در موضوعات «جبر و اختیار» و «تدبیر و تقدیر» و... نیز پرداخته است.