کتاب اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین‌الملل نشر دانشگاه مفید

مداخله حقوق، دانشی است كه روابط افراد را با یكدیگر بر اساس تنظیم قوانین و مقررات، سامان می بخشد. حقوق بین‌الملل به عنوان شاخه‌ای از حقوق عمومی، حقوق جامعه جهانی است. به عبارت دیگر، حقوق بین‌الملل مجموعه‌ای از قواعد و مقرراتی است كه روابط و مناسبات اعضای جامعه بین‌الملل را با یكدیگر در عرصه بین‌المللی تنظیم می‌كند. در این میان مفهوم اصل عدم مداخله در امور دولت‌ها یكی از اصول بنیادین حقوق بین‌الملل معاصر است كه در پرتو آن حاكمیت و استقلال دولت‌ها و نیز حقوق ملت‌ها حفظ می‌شود. این كتاب با رویكردی تطبیقی به واكاوی زوایای گوناگون این اصل در دو نظام حقوقی اسلام و حقوق بین‌الملل معاصر پرداخته است. در این كتاب نویسندة تلاش می‌كند كه در استنباط از مبانی، متدها و منابع اسلامی پاسخی به مسایل نوپیدای حقوق بین‌الملل ارائه دهد و نیز زمینة تعامل و جست‌وجوی دو نظام حقوقی را در نیل به اهداف مشترك نشان دهد. این اثر كه از جدیدترین تلاش‌های علمی در اسلام و حقوق بین‌الملل معاصر به شمار می‌آید، برای پژوهشگران،‌ دانشجویان و علاقه‌مندان دو دانش حقوق و روابط بین‌الملل قابل استفاده است.

در آموزه‌های اسلام عدم دخالت در امور دیگران از طریق منابع اولیه قرآن و سنت و نیز اصول و قواعد كلی، كه همواره دستمایة اندیشمندان مسلمان در پاسخ به مسائل نوپیدا بوده است، تأیید می‌شود. از آنجا كه در ساختار كنونی جامعه بین‌المللی، تقویت اصل عدم مداخله به نفع جامعه بین‌المللی از یك‌سو و جوامع اسلامی از سوی دیگر ارزیابی می‌‌شود، بایسته است جایگاه آن در دو نظام حقوق اسلام و حقوق بین‌الملل كاویده شود. این كتاب ضمن آنكه همه زوایای اصل عدم مداخله را بررسی می‌كند در تلاش است گامی در توسعة مرزهای دانش در حوزه مطالعات تطبیقی «اسلام و حقوق بین‌الملل» بردارد. اگر در این كار موفق باشیم آن را مرهون اساتید، عالمان و فقیهانی می‌دانیم كه از خرمن دانش آنان در حوزه علمیه و دانشگاه بهره‌ بردیم. نویسنده با ایمان به اینكه شریعت اسلامی در هر زمان پاسخ‌گوی نیازهای عصر خواهد بود گام در مطالعه تطبیقی گذاشته است. امید است این تلاش، گامی در معرفی فقه غنی و پویای اسلام و نیز پاسخی به اتهام قصور و ناتوانی حقوق اسلام از تبیین مسائل حقوق بین‌الملل باشد و زمینه‌ را برای مطالعات دقیق‌تر فراهم آورد.

این كتاب در دو بخش و هر كدام در سه فصل تنظیم شده است. بخش اول طی سه فصل به بررسی مفهوم، پیشینه و مبانی اصل عدم مداخله در اسلام و حقوق بین‌الملل می‌پردازد. فصل نخست با عنوان مفهوم اصل عدم مداخله به تعریف، عناصر، ماهیت، شیوه‌ها و اشكال مداخله می‌پردازد. فصل دوم ضمن آنكه تاریخ روابط اسلام و غرب را در توسعه و تحول پدیده‌های حقوق بین‌الملل از نظر دور نمی‌‌دارد، بر تحلیل روابط و عملكرد دولت‌های مسیحی و اسلامی در خصوص مداخله و عدم مداخله تأكید دارد. فصل سوم این بخش، به مبانی فلسفی، حقوقی و فقهی عدم مداخله می‌‌پردازد.

در بخش دوم قلمرو و آثار اصل عدم مداخله بررسی می‌شود. فصل نخست به مناسبات میان حاكمیت و اصل عدم مداخله در هر دو نظام اسلام و حقوق بین‌الملل اختصاص یافته است. مفاهیمی چون «دار»، «امت واحده» و «جهان‌شمولی اسلام» و ارتباط آنها با عدم مداخله در همین فصل تبیین می‌‌شود. عدم مداخله در ‌جنگ‌های داخلی، عدم مداخله دیپلماتیك و عدم مداخله اقتصادی به عنوان برخی از مصادیق اصل در هر دو نظام حقوق بین‌الملل و اسلام توصیف و تبیین شده‌اند. فصل دوم، نخست به مناسبات میان حقوق بشر و عدم مداخله می‌پردازد. از آنجا كه مباحث حقوق بشر بسیاری از قلمروهای حقوق بین‌الملل را تحت تأثیر قرارداده است، در گفتار نخست نسبت مداخله و حقوق بشر در حقوق بین‌الملل و نیز در اسلام با قرائت‌های نو از جهاد و دعوت اسلامی بررسی می‌شود. گفتار دوم این فصل به تبیین مداخله بشردوستانه می‌‌پردازد كه از مهم‌ترین چالش‌های حقوق بین‌الملل در زمان ماست. فصل پایانی برای بررسی آثار و نتایج مثبت اصل عدم مداخله بر وضعیت موجود و نیز بر آینده حقوق بین‌الملل و آینده جوامع اسلامی اختصاص دارد.