کتاب اخلاق اسپینوزا نشر نی

اخلاقِ اسپینوزا عموماً به‌منزلۀ یکی از شاهکارهای فلسفۀ مدرن متقدم شناخته می‌شود. اما به چشم خوانندۀ تازه‌وارد و ناورزیده اثری بسیار دشوار و رعب‌آور می‌نماید. این اثر که به «شیوه‌ای هندسی» به نگارش درآمده و با واژگان فلسفیِ ناآشنایی بیان شده است، چالشی دلهره‌آور را در برابر خوانندۀ تازه‌کار می‌نهد.

اگرچه ممکن است شکل و قاموس اخلاق بیگانه به نظر آید، نظام فلسفی‌ای که اسپینوزا در این اثر پیش می‌نهد از بسیاری جهات نگرشی به‌غایت مدرن دارد. اسپینوزا، به‌یاری روشی عقلانی، با جدی‌گرفتن علم و نگریستن انسان‌ها از منظری صرفاً طبیعت‌باورانه، تشخیصی روانشناختی را از منشأ ناخشنودی‌هایمان عرضه می‌کند و برنامۀ درمانیِ خودبهبودبخشیِ عاطفی و اخلاقی‌ای را پیش می‌نهد که به آزادی، خشنودی و حتی سعادت منتهی می‌شود. او در میانه‌های راه به پرسش‌هایی می‌پردازد که هنوز هم اهمیت دارند، پرسش‌هایی دربارۀ خدا، غایت، تناهی انسان، توهم و رهایی.

خوانندۀ ساعی و سرسخت تاریخ فلسفه اسپینوزا را یکی از اندیشمندان اساسی و رادیکال سپیده‌دمان مدرنیته به شمار خواهد آورد. چه‌بسا خوانندۀ عام امروزی با روحی خویشاوند مواجه شود و جهان‌بینی‌ای را بیابد که تفاوت زیادی با جهان‌بینی ما ندارد. راهنمای خوانندۀ حاضر با این امید نگاشته شده است که اخلاق را برای همۀ خوانندگان معاصر، در هر سطحی که باشند، دسترس‌پذیرتر و گیراتر سازد.

فصل یکم طرحی از بافتار زندگی‌نامه‌ای و تاریخی ترسیم می‌کند و از این راه پس‌زمینۀ اخلاق را در اختیار می‌گذارد. فصل دوم چهار مضمون اصلی ـ «ایده‌های بزرگ» ـ را معرفی می‌کند و توضیح می‌دهد و هدف آن آشناسازی خواننده با نظام اسپینوزا و ارائۀ رئوس کلی این نظام است. بخش اصلی راهنمای خوانندۀ حاضر (فصل سوم) خوانشی گام‌به‌گام از اخلاق به دست می‌دهد ـ قاموس کتاب را روشن می‌سازد، استدلال آن را توضیح می‌دهد، در باب انگیزه‌های مؤلف تأمل می‌کند و می‌کوشد تناقض‌های ظاهری را برطرف سازد. امیدوارم این کتاب، آن‌جا که متن اسپینوزا مبهم است، دست‌کم تا حدی واضح و گویا باشد. امیدوارم این راهنما، آن‌جا که اخلاق به‌دشواری پیش می‌رود، آرام و روان حرکت کند. در فصل چهارم رد برخی از خطوط تأثیر تاریخی کتاب اخلاق را از زمان انتشار آن (در سال ۱۶۷۸) تا به امروز پی خواهیم گرفت.