کتاب زیست دانشجویی نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

تاسیس نهاد آموزشی جدیدی با نام دانشگاه و رشد و گسترش آن به تدریج بحث درباره موضوعات خرد و کلانی چون شیوه تدریس، جامعه­پذیری، انگیزه تحصیلی، مسئولیت اجتماعی، ارتباط دانشگاه با دولت و جامعه، رابطه استاد و دانشجو، کانون­ها و انجمن­های علمی، اشتغال فارغ­التحصیلان، مهاجرت نخبگان و... را هم پدید آورد. طبیعی است که در عموم این موضوعات متنوع به دانشجو و هویت دانشجویی توجه خاصی می­شود؛ چه آنکه دانشجو یکی از عناصر اصلی زندگی دانشگاهی است و همواره گفته می­شود محیط دانشگاه بایستی به وی استقلال فکری، تفکر نقادانه، قدرت بحث، مهارت شغلی و احساس موفقیت بیاموزد. محیط دانشگاه نیز اغلب به­عنوان وضعیتی معرفی و تصویر می­شود که آزاد و مستقل است/ باید باشد و برای سایر گروه­ها و نیروهای اجتماعی مرجعیت دارد/ باید داشته باشد. در این چارچوب، در عموم تحلیل­های تاریخ معاصر و یا بررسی تحولات دانشگاه در ایران، به طور معمول، توجه ویژه­ای به نقش سیاسی دانشجویان، به عنوان یکی از مهمترین عاملان دگرگونی و توسعه، می­شود. البته وقوع حوادثی مانند شورش می ۱۹۶۸ یا مخالفت گسترده با جنگ ویتنام در شکل­گیری تصویر دانشجویان به­عنوان افرادی روشنفکر، پیشرو و ساختارشکن که دنیای جدیدی را خواهند ساخت یا انتظار برای ایفای چنین نقشی در ایران بی­اثر نبوده است. واقعیت هم آن است که بازخوانی تاریخ سیاسی معاصر ایران بدون توجه به نقش­آفرینی دانشجویان در رویدادهایی چون ملی­­شدن صنعت نفت، پیدایی گروه­های چریکی ضد حکومت شاه و یا شکل­گیری انقلاب اسلامی ناقص و نارساست، کمااینکه نام و سرشت برخی از مهمترین تحولات پس از وقوع انقلاب نیز به حضور موثر برخی گرایش­ها و گروه­های دانشجویی گره خورده است. شاید به همین دلیل باشد که اغلب از تعبیر جنبش دانشجویی برای توصیف و توضیح بازیگری این نیروی اجتماعی استفاده می­شود، دانشجویان به­عنوان عناصری همواره پیشتاز معرفی می­شوند که وظیفه آگاهی­بخشی جامعه را برعهده دارند و حرکت اعتراضی ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به­عنوان روز دانشجو نام می­گیرد.