کتاب نگرشی بر قوانین انتخابات در نظام حقوقی ایران اکبر آقابابائیان نشر فانوس دنیا

انتخابات یکی از ارکان مهم شکل­گیری ساختار سیاسی در نظام­های مردم­سالار به شمار می­رود. همه کشورهایی که ادعای داشتن نظام مشارکت‌پذیر و مردمی را دارند، ناچارند نظام انتخاباتی را به نحوی در نظام سیاسی خود بپذیرند. در واقع مراجعه به آراء عمومی از طریق انتخابات، مهم­ترین ابزار مشارکت سیاسی است که شامل سلسله اقدامات و عملیات منسجم و پیوسته­ای است که در یک محدوده جغرافیایی مشخص و زمانی محدود و معین صورت می‌گیرد و منجر به برگزیده شدن فرد یا افراد و یا موضوع و مرام خاصی از سوی اکثریت مردم می­شود. نهاد انتخابات، مهم‌ترین‌ رکن‌ ساختارهای مردم‌­سالار به شمار می‌آید. گرچه این نهاد به‌ تنهایی شرط کافی برقراری مردم­سالاری نیست اما در هرحال بدون‌ آن، حداقل شرایط اولیه برای استقرار‌ مردم‌سالاری‌ تأمین نمی‌شود. در دوره پیش از انقلاب هر چند انتخابات برگزار می‌شد، اما این انتخابات به‌هیچ‌وجه آزاد و رقابتی نبود و بیشتر جنبه صوری و غیرآزاد داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی، تحول سیاسی عظیمی در ایران ایجاد شد. در واقع این انقلاب تلاش داشت پیوندی بین مردم سالاری و دین‌سالاری برقرار کند. بنیان­گذاران نظام از همان ابتدا اعلام کردند که در نظام سیاسی جدید، انتخاب مسئولان عالی از طریق انتخابات خواهد بود. در گذشته، انتخابات سازوکار پیچیده‌ای نداشت زیرا حق رأی محدود بود و نخبگان سنتی بی‌هیچ رقابتی انتخاب می‌شدند. روش‌های رأی دادن و شمارش آراء نیز ساده‌ بود. برای نمونه، رأی‌دهندگان در بازار یا اماکن عمومی دیگر گرد هم می‌آمدند و به‌طور شفاهی یا با بلند کردن دست، نماینده­ای انتخاب می‌کردند. اگر هم از برگه رأی استفاده می‌شد، معمولاً رأی­گیری محرمانه نبود و افراد ذی­‌نفع‌ می‌توانستند‌ بر آراء تأثیرگذارند. رشد مردم‌سالاری موجب تحولات شگرفی در برگزاری انتخابات شد. تعداد کسانی که حق‌ رأی داشتند چندین هزار برابر شد؛ انتخابات رقابتی جای گردش افراد ثابت و تغییرناپذیر‌ را گرفت و استفاده‌ از‌ برگه­های رأی مخفی مرسوم شد.