درباره جایگاه مالیات های اسلامی و متعارف و ارتباط متقابل آنها
دانشگاه مفید مفتخر است که از پیشگامان آموزش و پژوهش در زمینه علوم اسلامی و انسانی، به ویژه اقتصاد اسلامی بوده، در راستای اهداف بنیانگذار معزز آن، حضرتآیتا... موسوی اردبیلی، و هیئت محترم امناء دانشگاه، با جذب فضلای حوزه علمیه قم بسترهای آموزش و پژوهش در زمینه مطالعات اسلامی را فراهم نموده است، به نحوی که امروزه یکی از شناختهشدهترین مراکز مطالعات اسلامی در سطح کشور است. مرکز مطالعات اقتصادی دانشگاه مفید، فعالیت خود را از سال ۱۳۸۴ با هدف ساماندهی و زمینهسازی پژوهشهای اقتصاد اسلامی، زیر نظر معاونت پژوهشی آغاز کرده است. این مرکز از آغاز شکلگیری تاکنون، نشستها و گردهمآییهای متعددی را با موضوع اقتصاد اسلامی برگزار و مقالات و کتابهای فراوانی را در این زمینه منتشر کرده است. همچنین، این مرکز در زمستان سال ۱۳۸۴ و با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه و سازمان بورس اوراق بهادار کشور، اقدام به برگزاری همایش «وقف در بازار سرمایه» نمود که مقالات همایش مذکور در قالب مجموعهای منتشر گردیده است. این مرکز، همایش دیگری تحت عنوان «همایش بینالمللی بررسی اندیشههای اقتصادی شهید سید محمد باقر صدر» در اردیبهشت سال ۱۳۸۵ را با همکاری بانک توسعه اسلامی (IDB)، برگزار کرد که مجموعه مقالات آن نیز منتشر شده است. به منظور بزرگداشت اولین امام جمعه تهران، مرحوم آیتا.. سید محمود طالقانی، این مرکز در خرداد ماه ۱۳۸۸ با همکاری «مرکز مطالعات معارف قرآن» دانشگاه مفید و خانواده آن مرحوم اقدام به برگزاری «همایش بررسی اندیشههای قرآنی و اقتصادی مرحوم آیتا.. طالقانی» نمود و مقالات ارائه شده در آن را به چاپ رساند. از دیگر اقدامات مرکز، برگزاری «سلسله نشستهای تخصصی فقهی- اقتصادی ابزارهای نوین مالی» بود که اولین نشست تخصصی با موضوع «اوراق عقد اختیار»(Option) در پنج جلسه در این دانشگاه برگزار گردید. دومین موضوع برای نشستهای تخصصی «معاملات استقراضی» (Short Selling) بود که طی چند جلسه، ابعاد فنی و فقهی این معاملات با حضور کارشناسان و صاحبنظران فقهی و اقتصادی مورد بررسی و مداقّه قرار گرفت.
یکی از متغیرهای اقتصادی که عمری به درازای تاریخ دولتها دارد، «مالیات» است که از آغاز به عنوان ابزاری برای کسب درآمد دولتها وارد زندگی اجتماعی- اقتصادی بشر شد. اگرچه در ابتدا هدف دولتهای جور از گرفتن مالیات، به حداکثر رساندن درآمد خود بود، با تکامل علم اقتصاد در قالب مکاتب اقتصادی، اهداف دیگری از جمله توزیع مجدد درآمد، کنترل مصرف و کنترل انحصارات، برای این ابزار اقتصادی تعریف شد که البته مسائلی مثل پیچیدگی، ناکارآمدی، انتقال و اصابت مالیاتی و تعدد نرخها، نیل به این اهداف را با کندی مواجه ساخت؛ لذا مباحث و قوانین مالیاتی، هر از چند گاهی مورد بازنگری قرار گرفته است و میگیرد. کشورهای اسلامی به دلیل سابقه برخورداری از حکومتهایی با صبغه دینی، میتوانند در طراحی مکتب و نظام اقتصادی و همچنین سیاستگذاری مالیاتی، بیش و پیش از همه از تراث دینی خود بهره جسته و قوانین اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود را براساس آن آموزهها تدوین نمایند. از جمله این آموزهها میتوان به تاکیدات و دستورات پیامبر اکرم(ص) در جمعآوری وتوزیع درآمدهای به دست آمده از زکات، خمس و خراج و همچنین دستورالعملهای علی(ع) به استانداران درباره نحوه وصول درآمدهای مالیاتی، رعایت عدل و انصاف، اتکا به خوداظهاری و افزایش اعتماد بین کارگزاران مالیاتی و مودیان اشاره کرد. مرکز مطالعات اقتصادی دانشگاه مفید، پیرو اهداف فوقالذکر به منظور واکاوی مباحث مالیاتی با نگاهی دینی، اقدام به برگزاری «همایش مبانی فقهی و اقتصادی مالیاتهای اسلامی» با همکاری سازمان امور مالیاتی کشور در تیرماه ۱۳۸۷ نمود که هدف عمده آن بررسی راهکارهای مناسب برای طراحی نظام مالیاتی براساس آموزههای دینی بود.
مجموعه حاضر، برگزیده مقالات ارائه شده در این همایش است. امید آن است که برگزاری این نوع نشستهای علمی سبب اعتلای کلمه حق و هدایت نظام اقتصادی جامعه براساس تعالیم دین قیم گردیده و مرکز مطالعات بتواند در سایه عنایات خداوند در پیشبرد اهداف خود موفق باشد.
سید ضیاءالدین کیاءالحسینی