جهان در قرن گذشته تحت سیطره دو مکتب فلسفی لیبرالیسم و ماتریالیسم دیالکتیک که خود ساخته اندیشه ناقص بشری بود اداره میشد. این دو مکتب در عرصه سیاست به صورت نظامهای دمکراسی و کمونیسم و در عرصه اقتصاد به صورت کاپیتالیسم و سوسیالیسم بروز و ظهور داشت. این امر سبب شد تا تمامی تحولات جهان در تمامی عرصهها از یکی از دو مکتب فوقالذکر نشأت گرفته و یا تحت الحمایه یکی از قدرتهای سیاسی آن دوران باشد و دنیا به عرصه نبرد و معامله دو قدرت سیاسی آن زمان تبدیل گردیده و تمامی ارزشهای انسانی و اخلاقی نیز در آن راستا تفسیر و مورد سوء استفاده قرار گیرد. غبار این نبرد سبب شد تا تفسیر از هستی، بدایت و نهایت، علت و غایت و جایگاه و وظیفه بشر در آن و سعادت و شقاوت و مسیر سعادت او و نقش و وظیفه پیامبران و ادیان و شرایع و.... از چشم اندیشمندان و سیاستگذاران به دور مانده و مورد غفلت قرار گیرد. در آن زمان جهان علم خود را مستغنی از علوم و معارف ماوراءالطبیعه در عرصه فلسفه و چرائی علوم، بالاخص علوم انسانی میدانست. این غفلت جهان اسلام را نیز فرا گرفته به نحوی که اکثریت اندیشمندان کشورهای اسلامی راه نجات را در آبشخور دو مکتب مسلط جستجو میکردند. در این هیاهو عدهای از مردان الهی که به دلیل طینت و نیت پاک خود مورد هدایت حق قرار گرفته و بازگوکننده اندیشههای انبیای الهی بالاخص ادیان ابراهیمی بودند، جامعه بشری را به سوی صراط مستقیم و حق مبین فرا خوانده و هدایت بشر و جوامع بشری را در قرآن کریم و سنت و سیره نبی اکرم اسلام(ص) و اولیاء بر حق او(ع) دانسته و بشریت را که با سرعت به پرتگاه انحطاط نزدیک میشد به واخوانی مبدأ و منتها و چرائی هستی و علوم و نحوه اداره جامعه بشری دعوت نمودند.
یکی از شاخصترین افراد در این زمینه شهید آیت الله سید محمد باقر صدر(ره) است که با ذهن نقّاد و وقّاد خود به نقد هر دو اندیشه مسلط آن زمان در عرصههای مختلف از جمله فلسفه، سیاست، اقتصاد و اخلاق پرداخته و با بیانی متقن و علمی، کاستیها و ناراستیهای آن دو را آشکار ساخته و به عنوان گامی تکمیلی، اصول و خط مشیهای اساسی اسلام در آن علوم را پیریزی نمود. همت والا و احاطه او به اسلام و منابع دینی با عنایت حق همراه گشت تا او اسلام را به صورتی جامع و کامل نگریسته و به راستی روش خود یقین داشته باشد؛ لذا در تمامی عمر با برکت خود با جامعنگری و تسلط بر منابع اصیل دینی، به ابتکار در استخراج مکاتب متفاوت دین حیاتبخش اسلام از جمله مکتب اقتصادی اسلام پرداخته به نحوی که با وجود گذشت چند دهه، هنوز آثار با برکت ایشان به عنوان یکی از منابع اصیل مطرح میباشد.
او در صدد بود تا تمامی الگوهای پیشنهادی خود برای علوم اجتماعی را در دین قیم جستجو نماید. مضافاً اینکه دراین امر به یک سونگری مبتلا نگردید تا در فروعاتی غور کند که با روح کلی تعالیم دینی یعنی عدالت اجتماعی در تناقض باشد. قرآن را محور تفکر مسلمانان دانسته و برای پاسخیابی به چالشهای فکری زمان "استکناه ذخائر القرآن"، (ژرف یابی قرآن) را پیشنهاد نمود و با این روش، دستورهای اخلاقی قرآن را با ارزشهای اخلاقی دیگر مکاتب به شیوهای جدید به داوری نشست و در نهایت "استکناه ذخائرالقرآن" را با "استنطاق القرآن" (به سخنآوری قرآن) تکامل بخشید و این روش را برای ارزیابی بسیاری از مسائل فکری و اجتماعی و تئوریهای علمی، نتیجه بخش و قابل اعتماد شمرد.
در "الأسس المنطقیة للاستقراء" علاوه بر نقدهایی که به منطق ارسطویی و تجربهگرایی ارائه میکند، به ابداع روش جدیدی در استقراء میپردازد که عقاید اسلامی از مبدأ تا معاد را از این رهگذر، بررسی و اثبات مینماید. غایت مطلوب او در این کتاب طراحی متدلوژی جدیدی برای علوم دینی میباشد.
با توجه به اینکه فقه مهمترین تخصص علامه شهید بوده، شاهد نوآوریهای بسیاری از وی در تحلیل یا نظریهپردازی فقهی و اصولی با هدف استخراج نظامهای اجتماعی هستیم. در این روش او در عین پایبندی به فقه اصیل در صدد است تا از احکام فردی و جزئی، قوانین و نظامهای اجتماعی و کلی را کشف کند. فرآیند فکر روشمند و منسجم علامه شهید آیت ا.. صدر، در پیشنهاد قانون اساسی در طلیعه انقلاب عظیم ملت ایران، با عنوان "الاسلام یقود الحیاة" (اسلام پیشاهنگ زندگی) تبلور یافته و ابعاد درخشانی از جامعنگری و ژرفاندیشی ایشان را هویدا میسازد.
کتاب "اقتصادنا"ی او که در سن ۲۷ سالگی تدوین گردیده است، نشان دهنده تسلط او بر فقه و بیانگر روش اجتهادی وی بوده، و در صدد ارائه الگوئی برای مکتب اقتصادی اسلام با هدفمندی عدالت اجتماعی میباشد. این کتاب به مثابه زمینه و واسطه درخشانی است که اندیشههای اقتصاددانان مسلمان را به هم پیوند میزند. پروفسور مارک بلاک در ارتباط با درک اقتصادی شهید صدر، وی را یکی از ۳۰۰ اقتصاددان برجسته جهان میشمارد. بدون تردید ظهور چنین نظریهپردازانی، حرکت کاروان علم را شتاب میدهد.
دانشگاه مفید به پاس بزرگداشت شخصیت علمی آن شهید والا مقام با توجه به گذشت ربع قرن از شهادت این فقید سعید، اقدام به برگزاری همایش بینالمللی بررسی اندیشههای اقتصادی ایشان در تاریخ ۱۷ و۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ با حضور نظریهپردازان، متفکران، اساتید و پژوهشگران جهان اسلام و با همکاری بانک توسعه اسلامی، انجمن اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نمود.
مجموعه حاضر، حاصل تلاش فرهیختگانی است که به رسم وفاداری به راه واندیشه ایشان، دست به قلم شده و صفحاتی را به تقریر، تحلیل، نقد و تکمیل نظریات آن شهید اختصاص دادند. در این همایش دو روزه که با پیام حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی مؤسس و رئیس دانشگاه مفید و سخنرانی نماینده بانک توسعه اسلامی افتتاح شد، از مجموع مقالات رسیده تعداد ۱۹ مقاله پس از ارزیابی قابل چاپ تشخیص داده شد که از مجموع آنها ۱۶ مقاله در قالب پنج نشست در محورهای مختلف ارائه گردید که در هر نشست یکی از مقالات مورد نقادی و پرسش و پاسخ قرار گرفت.از آنجا که نقدها به صورت حضوری انجام پذیرفت، نهایت دقت در امانتداری کلام صورت پذیرفت مضافاً اینکه ترجمه انگلیسی چکیده مقالات نیز در آخر این مجموعه خدمت خوانندگان تقدیم میگردد.