رمان گامبی وزیر روایت جذابی از زندگی دختری شطرنج باز است که علاوه بر صفحه شطرنج باید بحران‌های زندگی‌اش را نیز کیش و مات کند. با این حال رمان گامبی وزیر شهرت خود را وامدار مینی سریالی است که از آن اقتباس شد و به نام The queen’s gambit به کارگردانی اسکات فرانک از شبکه نت فلیکس آمریکا به نمایش درآمد. با وجود سپری شدن یک سال پس از پخش سریال گامبی وزیر، هنوز هم تب این سریال فروکش نکرده و علاوه بر سریال، این روزها سریال صوتی گامبی وزیر با صدای رضا عمرانی که توسط نشر ماه‌آوا منتشر می‌شود نیز در ایران با استقبال خوبی رو به رو شده است. با وجود موفقیت سریال اقتباسی از کتاب همچنان رمان گامبی وزیر اهمیت و جذابیت‌های خاص خود را دارد. داستان گامبی وزیر، موفق‌ترین اثر والتر تویس آمریکایی است که پیش از این هم از آثار او فیلم‌هایی اقتباس شده بودند.
نگاهی کوتاه به داستان گامبی وزیر
گامبی وزیر روایت زندگی دختری نابغه در بازی شطرنج است. الیزابت هارمون دختری یتیم است که در کودکی به بازی جادویی شطرنج علاقمند می‌شود و سرنوشت او در آینده با این ورزش فکری گره می‌خورد. بر خلاف تصور قرار نیست با داستانی کسل کننده درباره صفحه ای با ۶۴ خانه سیاه و سفید مواجه شویم. الیزابت دختری است که باید هم زمان در دو جبهه به نبرد مشغول باشد. از یک سو برای پیروزی در شطرنج مبازره کند و از سوی دیگر باید بر چالش‌های دشوار وابستگی به الکل و قرص‌های آرام‌بخش و همچنین بر نابسامانی‌های زندگی خصوصی‌اش پیروز شود. علاوه بر این‌ها شطرنج در دوران زندگی الیزابت با سیاست و تقابل دو قدرت سیاسی جهان یعنی شوروی و آمریکا عجین شده است و الیزابت را چه در زندگی شخصی و چه در زندگی حرفه‌ای به سوژه ای برای رسانه‌ها و سیاستمدارن تبدیل می‌کند.
والتر تویس کیست؟
والتر تویس نویسنده و رمان‌نویس آمریکایی است که در سانفرانسیکو به دنیا آمد و در کنتاکی بزرگ شد. تحصیلاتش در زمینه ادبیات انگلیسی را تا مقطع فوق لیسانس ادامه داد و مدتی هم در دانشگاه اوهایو به تدریس ادبیات پرداخت و سپس برای نوشتن کتاب‌هایش به نیویورک مهاجرت کرد. او همانند قهرمان‌های داستان‌هایش بیلیارد و شطرنج بازی می‌کرد و خود به الکل و آرام بخش‌ها دچار بود.
والتر تویس نویسنده‌ای است که در گره زدن یک ورزش یا بازی با زندگی شخصی قهرمان های داستانش از مهارت فوق العاده‌ای بهره می‌برد. رمان بیلیارد‌باز نیز ماجرایی شبیه به گامبی وزیر دارد. از میان آثار تویس علاوه بر گامبی وزیر دو رمان دیگر وی یعنی «بیلیارد باز» و «رنگ پول» دستمایه تولید آثار سینمایی و تلویزیونی قرار گرفته‌اند. اما گامبی وزیر بیش از دو اثر دیگر به موفقیت رسید و پس از پخش سریال گامبی وزیر از شبکه نت فلیکس آمریکا ، کتاب نیز به فروش بالایی دست یافت.
ناگفته هایی خواندنی درباره کتاب گامبی وزیر
- کشف آنیما و آنیموس:
الیزابت هارمون همان آنیمای درونی والتر تویس است. آنیما و آنیموس الگوی پیشنهادی توسط کارل گوستاو یونگ روانشناس بزرگ قرن بیستم است که معتقد بود هر فردی در ضمیر ناخودآگاه خود یک شخصیت با جنس مخالف دارد و شخصیت پنهان زن در یک مرد را آنیما اسم گذاری کرد. جالب است که والتر تویس مانند مخلوق خود الیزابت هارمون به الکل و روان گردان‌ها گرفتار است و به شطرنج نیز علاقه دارد. این نکته می‌تواند این حدس را تقویت کند که الیزابت هارمون جلوه‌ای از آنیمای درونی نویسنده است.
- داستان گامبی وزیر واقعی نیست!
احتمالا شما هم بعد از دیدن سریال و یا خواندن کتاب دست به دامن گوگل شده‌اید تا الیزابت هارمون را در تاریخ پیدا کنید و خوب نتیجه‌ای همر نگرفته‌اید. چون داستان این کتاب عینا بر اساس واقعیت نیست و شخصیت الیزابت نیز ما به ازای تاریخی نداشته است اما الهام گرفته از زندگی کودکان و به خصوص دخترانی است که در شرایط سخت و دشوار بزرگ می‌شوند – در اینجا یتم‌خانه- و با اتکا به خلاقیت و تلاش خویش به موفقیت‌هایی بزرگ دست می‌یابند.
- جهانِ جزئیات
جزئیات و وقایع فرعی داستان گامبی وزیر در کتاب بسیار بیشتر از سریال اقتباسی است و مخاطب می‌تواند لذت بیشتری ببرد چرا که ساختار روایی داستان کتاب منطقی‌تر و با جزئیات بیشتر است و برای مثال اگر در سریال فقط از بیرون شاهد شخصیت الیزابت هارمون هستیم در کتاب می توانیم با افکار و احساسات و مونولوگ‌های که در ذهن او می‌گذرد با این شخصیت بیشتر آشنا شویم و او را بهتر درک کنیم.
- سانسور کمتر در نسخه کتاب
رمان گامبی وزیر در ایران سانسور و حذفیات به مراتب کمتری نسبت به سریال دارد و جزییات روایت داستان دست نخورده و منسجم‌تر مانده است.
- یک اثر غیرفمینیستی درباره زنان موفق!
داستان کتاب توانسته به خوبی بر توانایی زنان تاکید کند بدون آن که به افراط گری های فمینیستی دچار شود و همین موضوع می تواند آن را به منبعی الهام بخش برای ادبیات جنبش زنان تبدیل کند. اگر نگاهی به کتاب بیاندازید بیشتر از این‌که بر ویژگی‌های زنانه شخصیت اول تاکید شود به شرایط و تصمیمات و اقدامات او به عنوان یک انسان پرداخته می‌شود. او زنی مدرن، مستقل، نابغه و شکست‌ناپذیر است اما همزمان دچار کاستی‌هایی در شخصیت خویش هست و نویسنده به هیچ‌وجه کفه زنانه‌گی او را سنگین‌تر نکرده است.
- بازگشت پراقتدار کلاسیک‌ها
به گفته محمد تقی فهیم منتقد مشهور هنری و سینمایی، کتاب گامبی وزیر توانست نشان دهد هنوز هم روایت کلاسیک داستان می تواند بسیار ارزشمند باشد و در حالی که تصور می‌شد سبک کلاسیک داستان گویی ارزش خود را از دست داده ، اقتباس موفقیت آمیز سریال به کارگردانی اسکات فرانک بر این عقیده خط بطلان کشید و نشان داد قصه‌ای گویی به شیوه‌ای کلاسیک همچنان علاقه‌مندان بسیاری دارد.
- استاد بزرگ پشت صحنه
در ساخت سریال گامبی وزیر یکی از مشهورترین اساتید بزرگ شطرنج جهان یعنی گاری گاسپاروف به عنوان مشاور حضور دارد. در ابتدا قرار بود او نقش واسیلی گوربوف (قهرمان شطرنج روس جهان در سریال) را بازی کند، اما او به حضور پشت صحنه سریال بسنده کرد. نکته قابل توجه درباره گاسپاروف این است که خود او نیز در ۲۲ سالگی موفق به کسب عنوان جوان‌ترین قهرمان شطرنج جهان شد.
- گامبی وزیر در شطرنج
درباره نامگذاری سریال گفته‌اند؛ گامبی وزیر که در زبان اصلی گامبی ملکه The queen gambit است ایهامی شگفت انگیز دارد. گامبی ملکه یک شروع بازی بسیار قدیمی در شطرنج است که در آن پیاده جناح ملکه قربانی می‌شود. در تحلیل این نام گذاری نوشته‌اند الیزابت همان ملکه شطرنج است که قربانی عشق خود به شطرنج شده و به تنهایی و انزوا دچار می‌شود در حالی که می‌توان گفت الیزابت همان پیاده‌ای است که قربانی توجهات بی‌حد و اندازه، دخالت سیاست و جو زمانه‌اش می‌شود.
افتخارات و جوایز رمان گامبی وزیر
قرار گرفتن در لیست پرفروش های نیویورک تایمز برای کتاب و تصاحب عنوان برترین سریال سال ۲۰۲۰ آمریکا از افتخارات اثر است چرا که بدون داستان والتر تویس چنین موفقیتی ممکن نبود . حتی جایزه برترین بازیگر نقش اول زن در سریال های آمریکا۲۰۲۰ که به آنا تیلور جوی بازیگر نقش الیزابت هارمون داده شد نشان از قدرت شخصیت پردازی نویسنده کتاب دارد.
