کتاب عربستان سعودی مهدی شاپوری نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی

بررسی تحولات سیاست داخلی و خارجی عربستان سعودی به دلایل مختلفی واجد اهمیت بالایی است. نخست، این کشور به سبب برخورداری از ظرفیت‌هایی نظیر بزرگترین تولیدکننده نفت جهان و درآمدهای ارزی بالای ناشی از آن، نقش و جایگاه این کشور در جهان اسلام و جهان عرب به ویژه تاثیرگذاری بر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، قرارگرفتن در مجموعه بیست اقتصاد بزرگ جهان موسوم به گروه ۲۰، برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیکی خاص و قرارگرفتن میان دو آبراه مهم جهان – خلیج فارس و دریای سرخ- و دسترسی به تنگه‌های هرمز و باب‌المندب و همچنین، برخاستن دین اسلام از این شبه‌جزیره و قرارداشتن زیارتگاه‌های مهم مسلمانان در آن یکی از قدرت‌های مهم منطقه غرب آسیا و از جمله موثرترین بازیگران این منطقه تلقی می‌شود. دوم، عربستان سعودی به لحاظ جغرافیایی در حلقه نخست محیط پیرامونی ایران قرار دارد و در سال‌های اخیر به یکی از اصلی‌ترین بازیگران منطقه‌ای تأثیرگذار بر اهداف و منافع منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. تحولات بیش از یک دهه گذشته در غرب آسیا که منجر به افزایش قدرت و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران شده است، اسباب نگرانی پادشاهی سعودی در مورد کاهش نقش و نفوذ خود در منطقه را فراهم آورده و به رقابت، اختلاف‌ و دشمنی‌های آن با ایران دامن زده است. نمود این رقابت‌ها و دشمنی‌ها را می‌توان در الگوی رفتاری سیاست خارجی این کشور در قبال ایران در حوزه‌ها و بحران‌های مختلف منطقه اعم از برجام و بحران‌های عراق، سوریه، یمن و لبنان مشاهده کرد. نکته سوم اینکه هم سیاست داخلی و هم سیاست خارجی عربستان در سال‌های اخیر تحولات و دگرگونی‌های نوینی را تجربه کرده است، که نشان‌گر روندهای متفاوتی در سیاست این کشور در نسبت با دهه‌های گذشته آن است. مهم‌ترین وجه این دگرگونی را می‌توان فاصله‌گرفتن تدریجی ریاض از رویکردهای سنتی و محافظه‌کارانه در هر دو حوزه داخلی و خارجی دانست که در قالب آشکارشدن نشانه‌های گسترده‌ای از اصلاحات سیاسی و اقتصادی در داخل و کنش‌مندی و رویکرد فعالانه و تهاجمی در سیاست خارجی این کشور رخ نموده است. این تحولات مهم که در دوره ملک سلمان و به‌ویژه با ولیعهدی پسرش محمد بن سلمان آغاز و در حال طی مسیری متفاوت از گذشته است، ضمن معرفی چهره جدیدی از سیاست در عربستان، موضوع حائز اهمیت مطالعه‌ای را پیش روی تحلیل‌گران قرار داده است. نکته اخیر در پیوند با دو نکته نخست، پرسش‌های بسیاری را در خصوص ماهیت و علل تحولات سیاسی عربستان و روندها و چشم‌اندازهای آن پیش روی ناظران و تحلیل‌گران مسائل این کشور قرار داده است.