کتاب در انتظار آخرین اتوبوس ریچارد هالووی نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه

بسیاری از ما معتقدیم که خودمان سازندۀ شخصیتمان هستیم. بسیاری از ما حتی پا را از این نیز فراتر می‌گذاریم و به این امر باور داریم که خودمان سازنده و شکل‌دهندۀ سرنوشتمان هستیم، و خدا یا جهان هستی به ما آزادی انتخاب داده تا اعمالی را انجام دهیم که درنهایت شخصیت و زندگی ما با آن‌ها تعریف می‌شود. ما مختاریم بین خوب یا بد بودن یکی را انتخاب کنیم. می‌توانیم مؤمن یا بی‌ایمان و شجاع یا بزدل باشیم. وقتی پای دنباله‌روی به میان می‌آید، می‌توانیم انتخاب کنیم که محکم و ثابت‌قدم باشیم یا شانه خالی کنیم و بگریزیم. به عبارت ساده‌تر، ما «مختاریم». ریشۀ این باور از آنجا نشئت می‌گیرد که هریک از ما احساس می‌کنیم خود حاکم بر زندگی‌مان هستیم و امور زندگی‌مان را کنترل می‌کنیم. هر عملی که در هر لحظۀ خاص از زندگی‌مان مرتکب شده‌ایم می‌توانست طور دیگری هم اتفاق بیفتد. و ما قادر بودیم دقیقاً مخالف آن را انجام دهیم و به شکلی متفاوت انتخاب کنیم. احساس می‌کنیم تمام اعمالمان کاملاً در اختیار ما بوده و آزادانه تصمیمات دلخواهمان را عملی کرده‌ایم. این طرز فکر، یک نظریۀ صرف یا دیدگاهی فلسفی نیست که فقط به بحث در این‌باره اکتفا شده باشد، بلکه قرن‌هاست که عواقب این باور، به طرز عملی در جوامع مختلف اجرا شده و نظام‌های عدالت کیفری ریشه در همین اعتقاد دارند: به همین دلیل، زندان‌ها را ساخته‌ایم و مردم را به دلیل جرایمی که آزادانه انتخاب کرده و مرتکب شده‌اند در آن‌ها حبس می‌کنیم. دقیقاً به دلیل همین اعتقاد، مردم در طول تاریخ سنگسار شده‌ یا شلاق خورده‌اند، سرشان را با گیوتین از دست داده‌اند یا به ستون‌های چوبی بسته شده و به آتش کشیده شده‌اند؛ یا در دریا پرتابشان کرده‌اند تا غرق شوند. همۀ این‌ها آزادانه و از روی اختیار، اعمال ممنوعی را انتخاب کرده و مرتکب شده‌اند. در جوامعی هم که ظالمانه‌ترین و خشونت‌بارترین تنبیه‌‌ها کنار گذاشته شده، مجازات‌هایی مانند اعلام اسامی مجرمان در روزنامه‌‌ها یا رسانه‌‌ها و یا دوره‌های بسیار سخت روان‌‌درمانی را - که به نوبۀ خود دردناک‌تر از تنبیه‌های فیزیکی است - جایگزین کرده‌اند. اما این تنبیه‌‌ها در نظر ما ظالمانه به نظر نمی‌رسد چون آن مجرمان، درحقیقت، آنچه را سزاوارشان بوده‌اند دریافت نکرده‌اند. به موازات این مجازات‌‌ها و سرزنش‌های عمومی، شرمندگی‌‌ و سرافکندگی‌های ناشی از آن‌، این افراد از لحاظ روانی هم، بنابر باور اجتماعی عمیقی که در مورد اختیار و اراده وجود دارد، دچار عذاب وجدان یا خودتنبیهی شدیدی شده، از رفتار و عملکردشان دچار یأس و افسردگی می‌شوند و در تمام طول عمرشان احساس گناه و سرزنش رهایشان نمی‌کند. و هنگامی که در سال‌های پایانی عمر، نگاهی به عقب می‌اندازند و به آنچه خودشان ساخته‌اند نگاه می‌کنند، احساسشان بدتر و مأیوس‌کننده‌تر هم می‌شود. یکی از دوستانم که کارشناس قصه‌های بومی اسکاندیناوی است، مقاله‌ای دربارۀ اختیار نوشته و در آن چگونگی شکل‌گیری و ساخته شدن شخصیت و زندگی آدم‌‌‌ها را، به طرزی زیبا، به بافته‌شدن پارچه‌ای در دستگاه بافندگی تشبیه کرده است. بنا بر این استعاره، ما نقش خیلی فعالی در جلو بردن زندگی‌هایمان نداریم و درواقع کاره‌ای نیستیم. نقش اصلی برعهدۀ وراثت است که او از آن با عنوان «بافندۀ پارچه» نام می‌برد. این بافنده، رشته‌هایی را که دی‌.ان.‌ای ما قبلاً آن‌ها را ساخته و تمام شرایطی را که در شکل‌گیری هستی منحصربه‌فرد ما دخیل هستند جمع می‌کند و آن‌ها را، به‌آرامی، به شکل داستان زندگی ما می‌بافد. رشته‌‌‌ها در دستگاه بافندگی زمان این‌طرف و آن‌طرف می‌روند و رفته‌رفته تصویری از شخصیت ما آشکار می‌شود.