کتاب پیکان سرنوشت ما اثر مهدی خیامی نشر نی

کتاب پیکان سرنوشت ما که براساس نوشته‌ها و خاطرات احمد خیامی، از بنیانگذاران شرکت کارخانجات ایران‌ناسیونال و فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش، نوشته شده است، از جهات بسیاری خواندنی و باارزش است. ازجمله، نخست این‌که بسیاری از روایت‌های این کتاب، به طور کلی، دربردارندۀ دروس و آموزه‌های فراوانی برای علاقه‌مندان به کارآفرینی بومی است. دوم این‌که روایت‌کننده برخی اصول مهم اخلاق تجاری و رفتار صنعتی و همچنین چگونگی رعایت آن‌ها را توضیح داده است. سپس این‌که روایت‌کننده موارد تجربی زیادی را در خصوص توسعۀ صنعت سنگین خودرو‌سازی و نیز نظام توزیع و فروش در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کوروش، رابطه با شاه، سازماندهی و مدیریت در راه توسعۀ شرکت و از همه مهم‌تر مشکلات روابط خانوادگی و تأثیر آن را در شرکت ایران‌ناسیونال تشریح کرده است که همگی برای آزمون نظریات مختلف به کار جامعه‌شناسان و اقتصاددانان خواهد آمد. به‌علاوه، از لابه‌لای این روایت‌ها، سیاستگذاران اقتصادی بهتر می‌توانند مشکلات یک کارفرمای صنعتی را بفهمند. اما، بیش از این‌ها، ارزش معرفت‌شناسی و روش‌شناسی خاص نیز دارد. از آن‌جایی که هنوز در میان برخی نخبگان جامعه به‌ویژه نخبگان اقتصادی اهمیت ثبت و انتشار همگانی تجربه‌های مهم زندگی اقتصادی جدی تلقی نمی‌شود، انتشار هرچه بیشتر روایات صنعتگران غیر از این‌که نوگرایی روایت‌کننده را نشان می‌دهد، به توسعۀ این روند کمک خواهد کرد. یکی از دلایلی که نخبگان اقتصادی کمتر تمایلی به ثبت روایت زندگی و تجربیاتشان دارند از این مسئلۀ اخلاقی ناشی می‌شود که انتشار هر خاطره‌ای نوعی خودستایی و قهرمان‌سازی محسوب می‌شود. در این کتاب نیز احمد خیامی در بسیاری از موارد تأکید می‌کند که قصدش از روایت زندگی‌اش خودستایی و قهرمان‌سازی نیست. این میزان تمایل به ثبت روایت زندگی در میان کارآفرینان عصر پهلوی بعد از ترک ایران و جهان‌وطنی‌شدن اجباری، بیشتر از سایرین هم بوده است. به همین جهت نیز تنها به تعداد انگشت‌شماری روایت صنعتگران برخورد می‌کنیم که فراوانی آن در مقایسه با نخبگان فرهنگی و سیاسی اعم از روشنفکران و سیاستمداران و حتی علما و روحانیون نیز ناچیز است. اولین آسیب این دیدگاه به مطالعات شرح زندگی کارآفرینان است که باید با زندگی‌پژوهی جبران شود. هرچند گسترش انجام این نوع تحقیقات نیز به تمایل کارآفرینان به روایت زندگی حرفه‌ای‌شان برمی‌گردد. احمد خیامی در حقیقت یکی از بنیانگذاران شرکت صنعتی خودروسازی ایران‌ناسیونال بود که خودرویی به نام پیکان تولید می‌کرد که در حافظۀ تاریخی ایرانیان به‌خوبی ثبت شده است. احمد خیامی و برادرش، محمود، این کارخانه را تأسیس کردند. کارخانجات صنعتی ایران‌ناسیونال در سال ۱۳۴۱ شمسی با سرمایۀ یکصد میلیون ریال با نام شرکت سهامی عام کارخانجات ایران‌ناسیونال تحت شمارۀ ۷۳۵۲ به ثبت رسید و در تاریخ پانزدهم مهرماه ۱۳۴۴ بهره‌برداری از آن آغاز شد. اولین محصولات شرکت، اتوبوس و مینی‌بوس با امتیاز دایملر بنز آلمان بود. سپس این کارخانه در بیست شهریور ۱۳۴۵ اجازۀ تأسیس کارخانجات ساخت انواع اتومبیل سواری چهار سیلندر را نیز به دست آورد. سرمایۀ شرکت نیز چندین بار افزایش یافت. در تاریخ بیست‌وسوم اردیبهشت ۱۳۴۶ سالن تولید پیکان، با امتیاز گروه روتس انگلستان که بعداً به کرایسلر بریتانیا تغییر نام داد و بعد از آن نیز با امتیاز شرکت تالبوت، ساخته شد و در کارخانۀ شمالی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. سپس در زمینۀ توسعۀ تولید انواع خودرو از نوع اتوبوس و مینی‌بوس سالن‌های ساخت اتوبوس مدل ۳۰۲ و مینی‌بوس ۳۰۹ با امتیاز دایملر بنز آلمان گشایش یافت. در مجموع، از سال ۱۳۴۸، شروع تولید خودروی سواری پیکان، تا سال ۱۳۵۷ نزدیک به ۴۰۰ هزار دستگاه انواع خودرو پیکان تولید شد.