کتاب اسب سفید وحشی نشر انتشارات نگاه

«اسب سفید وحشی» شاهکار شاعر بزرگ معاصر «منوچهر آتشی» است. این شعر که جانمایه‌ی تمام دغدغه‌ها و اندیشه‌های شاعر را یک جا دارد، بهانه‌ای شده تا «محمدعلی سپانلو» گزیده‌ای از برترین آثار این شاعر را با پرچم‌داری اسب سفید وحشی گردآوری و منتشر کند. این اشعار که بین سال‌های 39 تا 84 سروده شده‌اند، در انتشارات نگاه در سال 86 منتشر شده است.

خنجرها، بوسه‌ها و پیمان‌ها

شعر منوچهر آتشی معجونی از تغزل و حماسه است که تیغ‌های کوچک خشونت و بی‌رحمی روزگار و زندگی، جان خواننده را می‌خراشد و می‌سوزاند. اشعار او مجالی برای جلوه‌ی تازه‌ی طبیعت و مادر زمین است، همان‌قدر زیبا، بخشنده، وحشی و سرسخت. او که زاده‌ی سرزمین‌های ناب و بکر جنوبی در بوشهر است، در تمام اشعارش توانسته ردپای هویت خود را که با کویر و دریا گره خورده، حفظ کند. شعر او، آینه‌ی تمام‌نمای رنج‌ها و دلتنگی‌های مردان و زنان روستاهایی است که زندگی را در دانه‌ای کوچک می‌بینند، بدون این که به زندگی شهری و مدرن امروزی آلوده شده باشند، انسان‌هایی با دل‌هایی به بزرگی همان صحرا و دریایی که آتشی در شعرش آن را زنده می‌کند.

سروده‌های آتشی گاهی تلخ و گزنده هستند و گاه نرم و امیدبخش. شهد گل‌ها به سانِ مارهایی هستند که هر روز صبح گلبرگ‌های گل‌ها را زهرآلود و مسموم می‌کنند. او دلگیر است از مردمانی که با وجود این همه شعر و شور و کنایه، باز هم در بی‌خبری و غفلت سیر می‌کنند و او نمی‌تواند همهمه‌ای در وجود آن‌ها روشن کند. حتی عاشقانه‌هایش هم گاهی پرسوز و گداز می‌شود و گاهی نفرین‌هایی که عمق جانش برمی‌آید. اینجاست که ناگهان شاعر جانی تازه می‌گیرد. به پاس تحمل قدحی می‌گیرد و لبالب می‌کند که پاداش این همه رنج و سختی در بیایان خشک زندگی، هزار دریا است.

آتشی شاعری است که در شعرش جهان اندوه و پریشانی را بازتاب می‌دهد. این شاعر مهارت زیادی در همراه کردن درونیاتش با واقعیت‌های جهان بیرون دارد. او خالق مضامین جدید است. به هر گوشه‌ای که نگاه می‌کند، معنایی تازه برای شعرش خلق می‌کند. جهان شعر آتشی مرز ندارد، او فارغ و بی‌خیال از تمام بایدها و نبایدهای اجتماعی و فرهنگی شعر می‌گوید و غم انسان‌های دیروز و امروز را فریاد می‌زند. این اشعار گاهی آینه‌ی احساسات و عواطف شاعر است، که گاهی در اوج لطافت طبع، سایه‌های سیاه و تیره‌ای هم آن را می‌گیرد. اما هنوز هم زندگی چیزهای زیادی دارد که می‌توان به آن‌ها دلخوش کرد و ادامه داد. شعر آتشی نه سیاه و نه سفید است. او واقعیت زندگی را همان‌طوری که هست می‌بیند و از دریچه‌ی نگاه خودش آن را به خواننده‌اش نشان می‌دهد، خواه این واقعیت تلخ و دردناک باشد، یا زیبا و دلنشین. این اشعار حدیث نفس شاعری است که مانند دانایی کل در سایه نشسته و نظاره‌گر جریان هستی و جهان است.

اندیشه‌ی پیچیده در کلامی ساده

با این که شاعر از ذوق هنری و ادبی بالایی برخوردار است، اصراری ندارد شعرش پیچیده و پرتکلف باشد. او از صور خیال و آرایه‌های ادبی تاجایی استفاده می‌کند که به زیبایی کلام و درک بهتر اشعارش کمک کند. ارتباط معنایی و مفهومی میان کلمات و عناصر شعر چیزی است که در این کتاب دیده می‌شود و یکی از اهداف شاعر هم همین معناگرایی است. شخصیت‌ها و عناصر این اشعار امروزی و ملموس هستند و به همین دلیل است که مخاطب به‌راحتی آن‌ها را درک می‌کند و از آن‌ها تاثیر می‌گیرد. قهرمانان شعر آتشی، گاهی خود او هستند، گاهی مردم و گاهی هم جامعه. به این ترتیب او توانسته فضایی ایجاد کند که در آن همه به هم مرتبط هستند و برخی واقعیت‌های زندگی و جامعه هم در آن‌ها بیان می‌شود.

آتشی با تمام ذوق ادبی و شاعری خود توانسته مضامینی جدید در شعرهایش خلق کند که حال و هوایی تازه به دنیای شعر و ادبیات مدرن فارسی داده است. اشعار این شاعر از دل برمی‌آید و شاید به همین دلیل باشد که به همان سادگی و صداقت هم به دل می‌نشیند. آتشی، کلمات را خلق می‌کند و اثری زنده و با هویت می‌نویسد. به کاربردن کلمات جدید و هم‌نشینی غریب برخی اصطلاحات، فضایی متفاوت و جذاب در کتاب ایجاد کرده است. تا جایی که گاهی کلامش کاریکلماتوری کوتاه و کوبنده می‌شود:

دریاها جنگ است
که رودخانه‌ها باز
با آستین پر از سنگ می‌آیند

منوچهر آتشی، نیما و شاملو نیست. او میراث‌دارِ شعری است که این بزرگان بنا کردند و اندوخته‌ای غنی از خود به جا گذاشتند. انتشار کتاب «آهنگ دیگر» از این شاعر در سال 39 جان تازه‌ای به شعر نوی فارسی داد، چیزی که پس از نیما کمتر کسی توانسته بود چنین جریان زنده و ماندگاری در شعر و ادب فارسی ایجاد کند. آتشی نماینده‌ی برتر شعر نو در دهه‌ی 50 است، تا جایی که جریان ادبی «شعر نوی ناب» را منسوب به او می‌دانند. با این حال خودش آزاد و رها از هر قالب و محدودیتی می‌نویسد.

منوچهر آتشی، فرزند کویر و دریا

آتشی در پاییز سال 1310 در بوشهر به دنیا آمده است. این شاعر در دهه‌های 30 تا 50 در بستر کویر شعر می‌گفت، حماسه و خشونت را با هم همراه کرده و آثاری جاودان و ماندگار در ادبیات معاصر ایران باقی گذاشته است. او در کنار شعر، آثار ترجمه و نقد ارزشمندی هم از خود به جا گذاشته است. «آهنگ دیگر»، «آواز خاک»، «دیدار در فلق»، «بر انتهای آغاز»، «گندم و گیلاس»، «زیباتر از شکل قدیم جهان»، «اتفاق آخر»، «حادثه در بامداد»، «خلیج و خزر»، «غزل غزل‌های سورنا» و «ریشه‌های شب» از ماندگارترین دفترهای شعر آتشی هستند که در این کتاب، گزیده‌ای از اشعار این آثار گردآوری شده است.

در بخشی از کتاب اسب سفید وحشی می‌خوانیم

اسب سفید وحشی

... اسب سفید وحشی با نعل نقره‌وار
بس قصه‌ها نوشته به طومار جاده‌ها
بس دختران ربوده ز درگاه غرفه‌ها

خورشید بارها به گذرگاه گرم خویش
 از اوج قله بر کفل او غروب کرد
مهتاب بارها به سراشیب جلگه‌ها
بر گردن سطبرش پیچید شال زرد

اسب سفید وحشی اینک گسسته یال
بر آخور ایستاده غضبناک
سم می‌زند به خاک
 گنجشک‌های گرسنه از پیش پای او
پرواز می‌کنند
یاد عنان گسیختگی‌هاش
در قلعه‌های سوخته ره باز می‌کنند

اسب سفید وحشی اینک گسسته یال
بر آخور ایستاده غضبناک
سم می‌زند به خاک
 گنجشک‌های گرسنه از پیش پای او
پرواز می‌کنند
یاد عنان گسیختگی‌هاش
در قلعه‌های سوخته ره باز می‌کنند

اسب سفید سرکش
بر راکب نشسته گشوده است یال خشم
جویای عزم گمشد‌ه‌ی اوست
می‌پرسدش ز ولوله‌ی صحنه‌های گرم
می‌سوزدش به طعنه‌ی خورشیدهای شرم

 با راکب شکسته‌دل اما نمانده هیچ
نه ترکش و نه خفتان، شمشیر، مرده است
خنجر شکسته در تن دیوار
عزم سترگ مرد بیابان فسرده است:

... اسب سفید وحشی!
شمشیر مرده است
خالی شده است سنگر زین‌های آهنین
هر دوست کو فشارد دست مرا به مهر
مار فریب دارد پنهان در آستین...

 اسب سفید وحشی!
در بیشه‌زار چشمم جویای چیستی؟
آن‌جا غبار نیست گلی رسته در سراب
آن‌جا پلنگ نیست زنی خفته در سرشک
آنجا حصار نیست غمی بسته راه خواب...

اسب سفید وحشی اما گسسته یال
اندیشناک قلعۀ مهتاب سوخته است
گنجشک‌های گرسنه از گرد آخورش
پرواز کرده‌اند
یاد عنان گسیختگی‌هاش
در قلعه‌های سوخته ره باز کرده‌اند.‎