کتاب جایگاه اخلاق در پژوهش علمی

امروزه کسب آموزش در حوزه اخلاق پژوهشی برای پژوهشگران از ضروریات بوده و بسیاری از نهادهای پژوهشی مهم در جهان و سازمان‌هایی که به حمایت مالی از تحقیقات می‌پردازند، گذراندن دوره‌های آموزشی در این زمینه را برای پژوهشگران خود الزامی کرده‌اند. همین مسئله نیاز به وجود کتاب‌های مفید در باب اخلاق پژوهشی برای پژوهشگران و به‌خصوص دانشجویان را افزایش داده است. کتاب حاضر نیز ازجمله‌ کتاب‌های جامع و به‌روز در این رابطه است که مسئولیت اخلاقی پژوهشگران در قبال جامعه علمی، مردم، نمونه‌های انسانی و حتی نمونه‌های حیوانی در تحقیق را به تفصیل مورد توجه قرار می‌دهد. به‌هرحال، هر فصل از این کتاب موضوعی در باب اخلاق پژوهشی بوده و برای درک بهتر خواننده از تأثیر واقعیات بر تصمیمات اخلاقی، مثال‌ها و مطالعات موردی مناسبی نیز در انتهای آنان آورده شده است. یکی از ویژگی‌های برجسته کتاب این است که نویسندگان سعی دارند به ساده‌ترین شکل، پیچیده‌ترین مسائل و مشکلات اخلاقی در حوزه پژوهش را مورد بررسی قرار دهند. ازسوی دیگر، هرچند تمرکز اصلی بر حوزه تحقیقات زیست‌پزشکی می‌باشد، ولی همان‌طور که عادِل شامو، یکی از نویسندگان این کتاب در پیشگفتار می‌گوید، فصل‌های مربوط به موضوعاتی همچون «مالکیت معنوی»، «حق تألیف»، «داوری» و «تضاد منافع» برای اکثر رشته‌های پژوهش‌محور همچون علوم اجتماعی و رفتاری نیز قابل استفاده هستند. در کل گستره، عمق و محتوای پُرمعنای این کتاب آن‌را به یکی از کتاب‌های اصلی در حوزه اخلاق پژوهشی تبدیل کرده و ابزار لازم برای انجام تحقیقات درست و اخلاقی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. با این‌وجود، دیدگاه‌های اخلاقی و مستندات حقوقی مطرح در این کتاب عموماً مربوط به غرب و زمینه فکری و فرهنگی آنجا می‌باشد. از اینرو، جدای از اشتراکات نظری در باب اصول اخلاقی، اختلافات زیادی نیز میان فرهنگ‌ کشور ما و غرب در این زمینه وجود دارد که در هنگام مطالعه و بررسی این کتاب و استفاده از آن در زمینه داخلی کشورمان باید دیدگاه‌های اخلاقی صاحب‌نظران مسلمان، قوانین ایران و احکام شرع اسلام را نیز در نظر داشت. عنوان اصلی کتاب نیز «رفتار پژوهشی مسئولانه» (Responsible Conduct Of Research) بوده است که با توجه به محتوای کتاب و مشورت با برخی صاحب‌نظران عنوان آن‌را «جایگاه اخلاق در پژوهش علمی» آوردیم.